Dünya tarixində indiyə qədər baş vermiş ən böyük zəlzələ, şkala üzrə 9,5 bal gücündə Böyük Çili zəlzələsi olmuşdur. 1960-cı il Valdivia zəlzələsi və onu izləyən sunami olaraq da bilinən ölkədə 1655 adam həyatını itirdi, 3 min adam da yaralandı. Bəs, Türkiyə kimi zəlzələ ölkəsi olan və tarix boyu dünyanın ən dəhşətli fəlakətləri ilə mübarizə aparan Çili necə dərs çıxarıb və insan itkisini minimuma endirməyi bacarıb?

 

Sfera.az sizə bu haqda maraqlı yazı təqdim edir.
 

Dünya tarixində məlum olan ən böyük zəlzələ Böyük Çili zəlzələsi olub - maqnituda üzrə 9,5 bal gücündə.

Episentri paytaxt Santiaqonun təxminən 700 kilometr cənubunda yerləşən Valdivia olduğu üçün 1960-cı il Valdivia zəlzələsi olaraq da bilinən fəlakət, Türkiyə kimi zəlzələ ölkəsi olan Çilidə çox əhəmiyyətli tədbirlərin görülməsinə səbəb olub.

Düz 10 dəqiqə davam edən zəlzələnin gücü bir şəhəri alt-üst etməyə kifayət edib və bir çox şəhərlərdə böyük dağıntılar olub. Fəlakət təxminən 1,655 ölümə səbəb olub.
 

Puerto Saavedra tamamilə məhv olub.
Puerto Monttda binaların 90%-i dağılıb.
Anqolda binaların 82%-i dağılıb.
Los-Ancelesdə binaların 70%-i dağılıb.
Talkahuanoda binaların 65%-i dağılıb.
Valdiviyada binaların 40%-i dağılıb.
Konsepsyonda 125 nəfər ölüb, çoxlu binalar dağılıb.

Zəlzələdən 10 dəqiqə sonra baş verən sunami, gündüz saatlarında baş verdiyi üçün nisbətən az insan itkisinə və 3000 nəfərin yaralanmasına səbəb olan fəlakətdə dağıntılara səbəb olan əsas diqqəti çəkən hadisə olub.

Dalğalarının hündürlüyü 25 metrə çatan sunami şəhərləri vuraraq dağıntılar səbəbindən yaşayış üçün yararsız hala salıb.
Zəlzələ zamanı döşəmələrin sürüşməsi o qədər böyük təsir göstərib ki, Çilidəki afterşoklardan əlavə Sakit Okeanda hərəkət 15 saat sonra Havayda, 22 saat sonra isə Yaponiyada sunami yaradıb və yüzlərlə insanın ölümünə səbəb olub.

Çilidə isə, bu fəlakətlərin ümumi təsiri; Dağıntı nəticəsində 1655 nəfərin ölümünə, 3000 nəfərin yaralanmasına və 2 milyon insanın evsiz qalmasına səbəb olub.

Ölkəyə təqribən 4 milyard dollar ziyan vuran fəlakətlər Çilini iqtisadi cəhətdən çətin olan uzun bir proseslə qarşı-qarşıya qoyub.
 

İllər keçdi, təqvim 2010-cu ili göstərərkən Çili yenidən dünya tarixinə düşən zəlzələ yaşadı…
 

Təxminən 3 dəqiqə davam edən 8,8 bal gücündə daha bir dəhşətli fəlakət ölkəni Maule bölgəsinin sahillərində vurdu.
 

Zəlzələ o qədər güclü idi ki, seysmoloqlar onun günün uzunluğunu 1,26 mikrosaniyə qısaltdığını və Yerin fırlanma oxunu 3 düym və ya 2,7 milyard saniyə dəyişdirdiyini təxmin etdilər.

Dünyanın oxunu belə tərpədəcəyi təxmin edilən və 1 milyon insanın evini tərk etməsinə səbəb olan bu güclü zəlzələdə insan itkisinə nə demək olar? Yekun hesablamalara görə, 723 nəfər ölüb.

Elə həmin il Haitidə baş verən 7.0 bal gücündə zəlzələ 220.000-dən çox insanın ölümü ilə nəticələndi.

“The Washington Post” qəzetinin hazırladığı infoqrafikada Çili və Türkiyədə baş verən zəlzələlərdə itkilər müqayisə edilib.

Yuxarıdakı şəkildə Çilidə illər ərzində baş verən zəlzələlər, sarı nöqtələrin ölçüsü isə zəlzələdə insan itkisini göstərir. Qara xətt fevralın 6-da Türkiyədə baş vermiş 7,7 bal gücündə Kahramanmaraş zəlzələsidir.

Aşağıdakı qrafikdə Türkiyənin illər ərzində üzləşdiyi zəlzələlər və insan itkiləri də göstərilir.

(Üst. Başlıq: Türkiyədə baş verən zəlzələlər Yaponiya və Çilidən daha ölümcül olub).
 

Zəlzələlərə gəlincə, Türkiyəni çox vaxt Yaponiya ilə müqayisə edirik. Bəs necə olur ki, həm Yaponiyada, həm də daha şiddətli zəlzələlər yaşayan Çilidə insan itkisi Türkiyədəkindən azdır?

Daniel Jaude deyir ki, onlar öz ölkələrinin keçmişinə ilk dəfə nəzər salanda həmişə o qədər də ehtiyatlı olmayıblar və dağıdıcı təsirlərlə üzləşiblər.
 

Bir əsrdən çox yaşadıqları fəlakət sayəsində səhvlərindən dərs çıxararaq ictimai şüura sahib olduqlarından bəhs edir. “Struktur gücləndirilməsi ölkənin torpaq növlərinin ətraflı öyrənildiyi və nəhayət, tikinti sənayesi və hökumətin öz öhdəliklərini inkişaf etdirdiyi bir prosesdir”.

Daha sonra informasiya çatışmazlığı və dezinformasiya risklərindən qaçıb, xəbərdarlıqlara vaxtında reaksiya veriblər; onlar deyirlər ki, şəhərlər, qəsəbələr və kəndlər zəlzələlər zamanı sürətli evakuasiya üçün infrastrukturlarını öz ehtiyaclarına uyğunlaşdırır.

1939-cu ildə Türkiyədə 7,8 bal gücündə Ərzincan zəlzələsi, Çilidə isə eyni bal gücündə Çillan zəlzələsi baş verib. Hər iki ölkədə təxminən 30.000 adam ölüb.

Bununla belə, zəlzələlər eyni təsir göstərməkdə davam edərkən, Çili xalqı və dövləti bu mövzuda öz dərslərini alaraq daha möhkəm təməllər və addımlar atır.
“Zəlzələ deyil, binalar öldürür” düşüncəsi ilə yepyeni bir tikinti sisteminin təməlinin atıldığı Çili hər zəlzələdən sonra yeni qaydalar imzalayırdı.

Məsələn, insan itkisinin nisbətən az olduğu 2010-cu il zəlzələsi və sunamidən sonra ümumilikdə 200 min ev yaşayış üçün yararsız hala düşüb. Bundan sonra sütunlar daha güclü layihələndirilməyə başlanıb və seysmik dalğaları daha yaxşı idarə etmək üçün bina planları qurulub.

Çimərlikdən mümkün qədər uzaqda yeni binalar tikmək üçün də təzyiqlər var idi.
Çilililər fəlakətlərin "təbii" olmadığını, zaman və məkanda insanın qərarı ilə qurulduğuna inanırlar.

Çili sirri: Zəlzələyə davamlılıq üçün möhkəm tikinti sektoru sunamidən əvvəl erkən evakuasiyaya qədər informasiya sistemlərinin təmin edilməsi, hər zaman fövqəladə hallar planlarının hazır olması və uşaqlıqdan təhsil müəssisələrində təhsilin verilməsindən ibarətdir.

Xanım

Sfera.az