1402-ci ildə baş verən və Osmanlıları məşhur interregnuma (normal hökumətin dayandırıldığı dövr) gətirən Ankara döyüşü haqqında çoxlu mübahisələr və müxtəlif fikirlər var. Müharibədə əsir düşən Yıldırım Bəyəzidin başına gələnlər isə hələ də sual altındadır.
 

Sfera.az bu mövzu ilə bağlı qısa araşdırma yazısı təqdim edir.
 

Ankara döyüşündən sonra Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid əsir düşsə də, oğulları arasında taxt-tac uğrunda mübarizə başladı.


Teymurun Osmanlı padşahlığına daxil olarkən keçmiş sultan Bayezidlə necə davrandığına dair müxtəlif iddialar var. Teymurun öz mənbələrində deyilir ki, sultanlara yaraşacaq formada, Bayezidə çox hörmətlə və yaxşı yanaşılıb. Amma hökmdarın özünün əmri ilə bu tarixçilərin mənfi bir şey yazması mümkün deyildi.
Ciddi iddia budur ki, Bayezid Teymur tərəfindən dəmir qəfəsə salınaraq bu yolla Səmərqəndə aparılıb.
 

Teymurun mənbələrində bu məsələyə toxunulmasa da, ərəb, Bizans və bir neçə Osmanlı mənbələrində bu iddia açıq şəkildə ifadə edilmişdir. 16-17-ci əsr Osmanlı tarixçiləri də bu məsələni tamamilə rədd etməyə və bunun əksini irəli sürməyə meyllidirlər. Ancaq Övliya Çələbi də qəfəs məsələsinin reallığına inananlar arasındadır.

Osmanlı İmperiyası ilə bağlı araşdırmaları ilə tanınan 19-cu əsrin məşhur tarixçisi Cozef fon Hammer də iddianı qəbul etməyənlər arasındadır.
 

Hammer, dəmir qəfəs məsələsini müdafiə edən Osmanlı tarixçilərinin ərəb mənbələrini yanlış şərh edərək bu məsələnin arxasınca getdiyini düşünür. Onun fikrincə, ərəb tarixçilərinin bildirdiyi kimi bu “dəmir qəfəs”lə nəzərdə tutulan şey zibildir.
 

Osmanlı İmperatorluğunun qurulması ilə bağlı araşdırmalar aparan başqa bir yazıçı H. A. Gibbons isə Aşıkpaşazadə və Neşri kimi mənbələrdə qeyd olunan qəfəs məsələsinin reallığına inanaraq, bu faktın onların mövqeyi ilə bağlı olduğunu bildirir. Hammerdən fərqli olaraq 16-17-ci əsrlərdə Osmanlı saray tarixçilərinin bunu rədd etdiklərini iddia edir.

Yıldırım Bəyəzidin Ankara Döyüşündən sonrakı vəziyyətini araşdıran Ord. prof. Dr. Mehmet Fuad Köprülü isə mövzuya başqa rakursdan yanaşır.
 

Köprülü “dəmir qəfəs” məsələsindən danışarkən, yaxud heç qeyd etmədən dövrün mühüm mənbələrindən bəhs edir, həmçinin məşhur qərb türkoloqlarının fikirlərinə müraciət edir. Keçmişdə eyni coğrafiyada belə bir nümunənin olub-olmadığını araşdıran Köprülü, Hindistanın Samanoğulları, İlxanilər və Səfəvilərdə daha əvvəl dəmir qəfəsdə saxlanma təcrübəsinin olduğunu bildirir.

Fuad Köprülü Böyük Səlcuq hökmdarı Sancarın da Oğuz üsyanından sonra əsir düşdüyü zaman dəmir qəfəsə salındığını deyir. Müzakirə etdiyi mənbələr və araşdırmalar nəticəsində o, həm də Yıldırım Bəyəzidin dəmir qəfəsə salınmasının tarixi bir həqiqət olduğunu mühakimə edir.
 

Amma sual işarələri yalnız bu ucu açıq məsələ ilə də məhdudlaşmır. Yıldırım Bəyəzidin ölümü də tamam ayrı bir sirrdir!
 

Əsasən üç iddia önə çıxır:

-Teymurun Bəyəzidi öldürməsi.
-Bəyəzidin təbii səbəblərdən ölümü.
-Bayezid üzüyündəki zəhəri içərək intihar edir.

Teymurun tarixçiləri də Yıldırım Bəyəzidin təbii səbəblərdən vəfat etdiyini bildirirlər. Hətta Teymurun ölüm xəbərini alanda çox kədərləndiyini qeyd edirlər.


Ərəb və İran mənbələrinin bəzilərində Yıldırım Bəyəzidin Teymur tərəfindən edam edildiyi, bəzilərində isə keçmiş sultanın təbii səbəblərdən vəfat etdiyi bildirilir. Digər tərəfdən, ən qədim Osmanlı qaynaqlarından biri olan Aşıkpaşazadə Yıldırım Bəyəzidin intihar etdiyini bildirir. 16-17-ci əsrlərdə yazılmış Osmanlı tarixlərində keçmiş sultanın intiharı məsələsi rədd edilir.

Fuad Köprülü bu mövzuda keçmişdən nümunələrə müraciət etməyə üstünlük verir.

Üzüyündə zəhər daşıma nümunələrinin Böyük Səlcuqlular, Qəznəvilər və Səfəvilərdə görüldüyünü deyən Köprülü, Yıldırım Bəyəzidin də belə zəhərli üzüyü daşıya biləcəyini qeyd edir.

İçində olduğu şəraitin, mühitin və psixologiyanın da sultanı intihara sürükləyə biləcəyinə diqqət çəkən Köprülü, Yıldırım Bəyəzidin bu şəkildə intihar etdiyinə inanır.
Nəticə etibarı ilə, Yıldırım Bəyəzidin Ankara müharibəsindən sonrakı təcrübələri hələ də tam aydınlaşdırılmayıb.

Aynil