İlk növbədə, tanış olmayanlar üçün qeyd edək ki, “Birgenair” Türkiyənin çarter uçuş şirkəti idi.

Çarter şirkətləri digər aviaşirkətlərə təyyarə və ekipaj təmin etmək prinsipi ilə işləyən şirkətlərdir.

1996-cı ilin fevralında “Birgenair”in Dominikan Respublikası “Qreqorio Luperon” Beynəlxalq Hava Limanının anqarında gözləyən “Boeing 757” Frankfurta uçmaq üçün kirayələnmişdi.

Əksəriyyəti alman sərnişinlərdən ibarət 176 sərnişin və 11-i türk olmaqla 13 nəfərlik ekipaj 6 fevral 1996-cı ildə yerli vaxtla saat 23:42-də havaya qalxdı.
Təyyarə havaya qalxdıqdan cəmi 5 dəqiqə sonra Atlantik okeanına düşüb, sağ qalan olmayıb.

Bəs səbəb nə idi? Texniki nasazlıq olubmu? Pilotlar ölümcül bir səhvmi edib? Yoxsa daha böyük bir nöqsan var idi?

Sfera.az bu suallara cavab olacaq yazı təqdim edir.
 

Normalda, prosedura uyğun olaraq, hər iki pilot uçuş zamanı sürət göstəricilərini bir-birinə deyir və bununla da göstəricilərdə nasazlığın olmaması təmin edilir.

Uçuş zamanı ikinci pilot Aykut Gergin sürətölçənlə sürəti ifadə etsə də, heç bir reaksiya verilməyib. Çünki kapitan pilot Ahmet Erdemin sürətölçəni işləmirdi.
Belə olan halda, uçuşun ləğv edilməsi və ya qalxdıqdan sonra yenidən enişin həyata keçiriləcəyi gözlənilir.
 

Lakin təyyarə yoluna davam edib və uçuş-enmə zolağından çıxıb və qalxmağa başlayıb. Havaya qalxdıqdan bir neçə saniyə sonra kapitan pilot Ahmet Erdemin indikatoru işə düşüb, daha sonra avtopilot işə düşüb.
 

Sonrakılar isə sonun başlanğıcı oldu. Təyyarə həddindən artıq sürət xəbərdarlığı verməyə başlayıb.
 

İki göstərici fərqli göründüyü üçün bu, xəta hesab edildi və xəbərdarlıq siqnalı söndürüldü. Ancaq xəbərdarlıq təkrarlandı. Ahmet Erdemin sürətölçəni bu dəfə 350 mil göstərirdi.

Kapitan qolu çəkərək təyyarənin sürətini azaltmaq qərarına gəlib. Yeri gəlmişkən, təyyarə hələ də yuxarı “dırmaşdığına” görə görə burnu da havadadır.
Kapitan qolu dartdıqda, bu dəfə təyyarə çubuqla xəbərdarlıq etməyə başlayıb. Çubuq sarsıdıcı xəbərdarlığın həddindən artıq sürət xəbərdarlığının əksi olduğunu söyləmək olar. Beləliklə, təyyarə çox yavaş uçub.

Pilotlar birdən çox çətin vəziyyətə düşdülər. Saniyələr əvvəl sürət həddini aşmaq xəbərdarlığı edən təyyarə, bu dəfə çubuq titrəməsi xəbərdarlığı edirdi.

Göstəricilər üst-üstə düşmürdü və gecə uçuşu olduğundan təyyarənin real sürəti haqqında təsəvvür yarada biləcək vizual element yox idi.
Təyyarə və rıçaq titrəməyə başladı. Bu dəfə Ahmet Erdemin göstəricisi 170 mil/saatın altında göründü ki, bu da təyyarənin havada qalması üçün minimum sürətdir.
 

Deməli, təyyarə çox güman ki, dayanmışdı. Stall, təyyarənin uçuş vəziyyətini itirməsi və sərbəst düşməsi deməkdir. Dayanma xəbərdarlığı alındıqda sürət artır.
Amma təyyarə hələ də dırmaşmaqda olduğu üçün əvvəlcə burnu aşağı salmaq, sonra sürəti artırmaq lazım idi. Çünki dırmaşan təyyarənin sürətini qısa müddətdə artırmaq çox çətindir.
 

İkinci pilot Aykut Gergin bütün bunlardan xəbərdar olsa da, kapitan pilotun yaşı və təcrübəsi səbəbindən yəqin ki, müdaxilə etməməyə üstünlük verib.

Ahmet Erdem burunu aşağı salmaq əvəzinə birbaşa sürəti artırmağa qərar verdi.
 

Təyyarə enişdə olduğu üçün mühərriklərdən lazımi sürətlənməni təmin etmək üçün hava axını çıxmır və sol mühərrik alovlanıb. Düzgün mühərrik hələ də işlədiyindən və tam sürətlə itələdiyindən, təyyarə fırlanmağa və düşməyə başlayır.

Havaya qalxdıqdan 5 dəqiqə sonra, saat 23:47-də təyyarə radarlardan itib.

Havaya qalxdıqdan 5 dəqiqə sonra, saat 23:47-də təyyarə radarlardan itib.

Okeana düşən təyyarənin qalan hissələri donanma tərəfindən tapılıb. Ərazidə çox sayda köpəkbalığı olduğu üçün dalğıclar axtarış apara bilməyiblər. Ertəsi gün 79 cəsəd sahilə çıxarılıb.


Bəs niyə bu qəza baş verib?


Təyyarənin sürəti gövdədəki pitot boruları ilə ölçülür. Anqara çəkilən təyyarənin pitot boruları qoruyucu ilə örtülmüşdür. Spidometrlərdəki qeyri-müəyyənlik pitot borularında da şübhə yaratmışdı.

Amma təyyarənin pitot borularına heç vaxt çatmayıb. Yenə də mütəxəssislərin bir fərziyəsi var idi: silindrik strukturlarda yuva qurmağı sevən yerli arı növü olan sarı palçıq arısı, çox güman ki, təyyarənin pitot borularından birində yuva qurmuşdur. Təyyarənin 20 gün anqarda gözləməsi bu ehtimalı xeyli artırır.
Lakin nasazlıq havaya qalxmazdan əvvəl özünü göstərdiyindən, təyyarənin qəzaya uğramasının əsas səbəbi hesab edilmir.

Uğursuzluğa baxmayaraq havaya qalxmağa davam edən kapitan pilot Ahmet Erdemin günahı aşkarlanıb. Erdemin özünün və ekipajın ən qısa zamanda ailəsinə qovuşmasını istədiyi üçün emosional davranaraq bu qərarı aldığı düşünülür.

Qəzadan bir neçə ay sonra “Birgenair” iflas edib.
 

Puerto Plata və Frankfurtda ölənlərin xatirəsinə abidələr ucaldılıb.
 

“Birgenair 301” isə hələ də mülki aviasiya tarixində ən böyük fəlakətlərdən biri hesab olunur.

Xanım