Osmanlı istehsalı robot "Əlamət" haqqında bilinməyən faktlar

Bu günə qədər uydurma olduğunu iddia edənlərin də çoxluq təşkil etməsinə baxmayaraq, Osmanlı dövründə hazırlanmış ilk robotun olması kifayət qədər maraqlı tarixi hadisədir. Görəsən həqiqətənmi o dövrdə belə bir şey mümkün idi?

Sfera.az bu yazıda Osmanlı imperiyası dövründə hazırlanan və “Əlamət” adı verilən ilk robot haqqında maraqlı yazı təqdim edir.

Yapon şahzadəsinin səfəri

1889-cu ildə Sultan Əbdülhəmidlə eyni dövrdə yaşamış Yaponiya imperatoru Mejinin qardaşı oğlu Şahzadə Komatsu gəmi ilə İstanbula gəlir. Şahzadəni sarayda yüksək səviyyədə qonaq edilir. Bundan sonra İstanbula xüsusi elçilər göndərən Yaponiya imperatoru, Yaponiyanın ən böyük əlaməti olan Böyük Xrizantema ordeni də daxil olmaqla müxtəlif hədiyyələrlə Sultan Əbdülhəmidə məktub göndərir. Yaponiya imperatoru məktubunda Əbdülhəmiddən ona islam dini, elm və texnologiya haqqında məlumat göndərməsini xahiş edir.

Əbdülhəmidin saat sifarişi

Həmin vaxt Əbdülhəmid saat mexanikasını çox yaxşı bilən və eyni zamanda Yeni Kapı Mevlihanenin saat ustası olan Musa Dədədən indiyə qədər istehsal olunmamış unikal, texnoloji saat düzəltməsini xahiş edir. Dərviş Dədənin ağlına bir fikir gəlir və bu saatın Fırlanan Dərvişlər şəklində olmasını təklif edir. Qollarını açıb fit çalmaq, hər saat qonq çalmaq kimi fikirlər səsləndirir. Sultan Əbdülhəmid Xan layihəni araşdırdıqdan sonra robotdan qonq əvəzinə hər saat azan oxumasını istəyir.

Robotun yaranması

Yapon imperatorunun göndərdiyi hədiyyələr arasında "Robot işarəsi" əsəri də var idi. Əsəri görən Əbdülhəmid “Bu bir işarədir” deyir (Türkcədə “alamet). Bu səbəbdən ilk robotun adının “Əlamət” qoyulduğu iddia edilir. İşarə xüsusi məktub, hədiyyələr və xüsusi nişanlarla birlikdə Ərtoğrul Friqat gəmisi vasitəsilə Yaponiya İmperatoruna göndərilir.

Robotun xüsusiyyətləri

Təxminən adi insan boyda fırlanan dərviş formasında olan saat mexanizmli robotun bədəni bir postamentə söykənir; hər saat fırlanır, qollarını açarkən, gümüş nimçədən ətəkləri açılır və eyni vaxtda namaz qılır. Bütün bunları edərkən yarım metr yeriyir, dönür, azan bitəndə isə yarım metr geriyə öz yerinə qayıdır; qollarını və ətəklərini aşağı salır. Robot bütünlüklə gümüş və qızıl örtükdən hazırlanmışdı. Robotun arxa tərəfində dolama stansiyası var idi və hər yeddi gündən bir qurulurdu.

Bu hadisənin niyə uydurma adlanır və tarixə keçməmişdi?

“Ərtoğrul Friqat” gəmisi ilə Yaponiyaya göndərilən “Əlamet”in indiyədək tarixdə geniş mövzuda əks olunmamasının səbəbi sənədlərdəki sinonim ifadələrdən qaynaqlandığına görə bildirilir. Tarixi qeydlərdə Osmanlı elçilərinin (“nişan”) Yaponiya imperatoruna hədiyyələrlə birlikdə təqdim edildiyi yazılır. Deyilənə görə, robot olan “Əlamet” Osmanlıca nişan sözünün sinonimi və robotun “Əlameti” adı ilə sinonim olduğu üçün demək olar ki, eyni mənada başa düşülüb.
Əsrin bu texnologiya möcüzəsini Sultan Əbdülhəmid Xan yazdığı xüsusi məktub, hədiyyələr və elçilərlə Yaponiya imperatoruna göndərmişdi.

Xatırladaq ki, “Friqat” 450 ekipaj üzvü ilə birlikdə geri dönərkən batıb.

Aynil