Süni intellekt informasiya dünyasını dəyişir: "Hər gördüyünüzə inanmayın!"

Süni intellektin və dərin saxta (“deepfake”) texnologiyalarının sürətli inkişafı informasiya dövrünün etibarını sarsıdır. Artıq cəmiyyət yalnız doğru informasiya ilə deyil, həqiqətə bənzəyən, lakin saxta görüntü və səslərlə də qarşı-qarşıyadır. Tanınmış simaların, o cümlədən jurnalistlərin səsini və üzünü təqlid edən videolar sosial şəbəkələrdə ildırım sürətilə yayılır və bu, cəmiyyətdə çaşqınlıq və inamsızlıq yaradır. Medianın əsas vəzifəsi olan “etibarlı informasiya” anlayışı isə bu texnoloji çağırış qarşısında getdikcə zəifləyir.

Məsələ ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən süni intellekt mütəxəssisi Ümid Salay ciddi xəbərdarlıq edib. Onun sözlərinə görə, bu gün vizual informasiya artıq əvvəlki kimi “dəqiq və mübahisəsiz fakt” hesab oluna bilməz:

“Bir dövr var idi ki, "kamera yalan danışmaz" deyirdik, artıq bu inanc çökmək üzrədir”, – deyə o bildirib.

Ü. Salayın fikrincə, süni intellektin yaratdığı saxta videolar təkcə yalan informasiya deyil, həm də süni emosional reallıq formalaşdırır:

“Vizual baxımdan mükəmməl, emosional baxımdan manipulyativ bu görüntülər heç vaxt yaşanmamış hadisəni yaşanmış kimi təqdim etdi. Burada məsələ sadəcə saxta xəbərdə deyil, saxta təcrübədədir. İnsanlar bir hadisəni yaşamadıqları halda, onun yaratdığı emosiyanı real şəkildə yaşadılar. Və bu, artıq sadəcə informasiya problemi deyil — bu, emosional reallığın saxtalaşdırılmasıdır”.

Ü. Salayın sözlərinə görə, bu vəziyyəti cəmiyyətin informasiya qarşısında getdikcə daha müdafiəsiz hala gəlməsinə səbəb olur. O qeyd etdi ki, xüsusilə də dərin saxta texnologiyalarının ictimai fiqurlar, siyasətçilər və jurnalistlər üzərindən istifadəsi ictimai rəyi yönləndirmək üçün təhlükəli alətə çevrilir. Ü.Salaya görə, bu vəziyyət jurnalistikanın fundamental funksiyalarını yenidən düşünməyi tələb edir:

“Medianın etibarlılığı, jurnalistikanın rolu və ictimai inam sarsılır. Jurnalistika artıq yalnız xəbər verən peşə deyil. Yeni dövrdə onun əsas funksiyası informasiya süzgəcindən keçirmək, yoxlamaq və kontekstuallaşdırmaqdır”.

Mütəxəssisin fikrincə, jurnalistlər yeni çağırışlara yalnız texnologiya ilə deyil, həm də tənqidi düşüncə və etik dəyərlərlə cavab verməlidirlər. O hesab edir ki, media qurumları süni intellektin yaydığı saxta məzmunları ifşa edə biləcək alqoritmlərdən və süni intellekt texnologiyalarından istifadə etməlidirlər.

“Media artıq sadəcə "ilk xəbər verən" yox, ən etibarlı informasiya mənbəyi olmalıdır. Bu isə yeni texnoloji metodlardan, saxta məzmunu aşkar edən alqoritmlərdən və ən əsası – maarifləndirilmiş auditoriyadan keçəcək”, – deyə mütəxəssis vurğulayıb.

Gələcəkdə süni intellektin peşələri əvəz etmə ehtimalına da toxunan mütəxəssis bildirib ki, bəzi sahələr, xüsusilə də jurnalistikanın texniki yönləri süni intellekt tərəfindən yerinə yetirilə bilər.

“Mətni yazmaq, videonu montaj etmək, hətta xəbər ssenarisi hazırlamaq – bunlar artıq AI-nin öhdəsindən gəldiyi işlərdir. Amma süni intellekt hələ vicdanı, məsuliyyəti və kontekst duyğusunu əvəz edə bilmir. Məhz bu fərq bizi insan edən, jurnalistikanı isə hələ də əvəzolunmaz edən amillərdir”, – deyə o bildirib.

Ü.Salay onu da qeyd etdi ki, gələcəkdə texnologiyanı başa düşmək qədər, ona tənqidi yanaşmaq da əsas bacarıqlardan biri olacaq:

“Süni intellektin imkanlarını öyrənmək qədər, onun risklərini tanımaq və idarə etmək də gələcəyin əsas bacarığına çevriləcək. Bu, yalnız texniki bilik deyil — etik dəyərlər, tənqidi düşüncə və informasiya ilə məsuliyyətli davranış tələb edən kompleks bir qabiliyyətdir.
Texnologiyanın irəliləyişinə heyran olmaq olar, amma onu sorğu-sualsız izləmək təhlükəlidir”.

Bəsti Rəfizadə
Sfera.az