1967-dən 2025-ə: İsrail yenidən Qəzzaya qayıdır

İsrailin Qəzza zolağını tam hərbi nəzarətə götürmək planı beynəlxalq gündəmin əsas müzakirə mövzularından birinə çevrilib. Ölkə daxilində və xaricində bu addımın siyasi, humanitar və hüquqi nəticələri geniş şəkildə müzakirə olunur. Bəs İsrailin Qəzzanı tam nəzarətə götürməsi tarixdə ilk dəfə baş verən hadisə olacaqmı?

Sfera.az rəsmi məlumatlara əsasən xəbər verir ki, hazırda Qəzza ərazisinin təxminən 75–80%-i İsrailin faktiki hərbi nəzarətində olsa da, tam ələ keçirmə hələlik rəsmi olaraq elan edilməyib.

İsrail bundan əvvəl də Qəzzanı bir dəfə ələ keçirib. 1967-ci ildə baş verən “Altı Günlük Müharibə” zamanı İsrail Qəzza zolağını ələ keçirmişdi və 2005-ci ilə qədər bölgədə həm hərbi, həm də mülki nəzarəti əlində saxlamışdı. Bu dövrdə İsrail bölgədə yəhudi məskənləri salmış, hərbi postlar qurmuş və bölgəni tam idarə etmişdi.

2005-ci ildə isə İsrail hökuməti birtərəfli qaydada Qəzzadan geri çəkilmə qərarı aldı. Həmin ildən etibarən bölgədəki bütün yəhudi məskənləri söküldü və hərbi qüvvələr geri çəkildi. Lakin bu, İsrailin Qəzzaya olan nəzarətini tamamilə itirməsi demək deyildi.

2007-ci ildən sonra bölgədə HƏMAS-ın hakimiyyətə gəlməsi ilə İsrail Qəzzaya qarşı ciddi hava, dəniz və quru blokadası tətbiq etməyə başladı. Beynəlxalq hüquq ekspertlərinin bir çoxu bu vəziyyəti “effektiv işğal” kimi qiymətləndirir.

BMT və digər beynəlxalq qurumlar bildirir ki, Qəzzanın hava məkanı, sərhəd keçidləri və dəniz yolu üzərində İsrailin tam nəzarəti davam edir. 2024-cü ildə Beynəlxalq Ədalət Məhkəsi də bu məsələyə dair rəy verərək İsrailin Qəzzada hələ də işğalçı statusunda olduğunu bildirmişdi.

İsrailin yeni planı bölgədə 2005-ci ildən bu yana ilk dəfə fiziki olaraq hərbi və inzibati hakimiyyətin bərpası anlamına gəlir. Bu isə humanitar böhranın dərinləşməsi, yüz minlərlə insanın həyatına təsir göstərməsi və beynəlxalq hüquqi mübahisələrin artması ilə nəticələnə bilər.

ABŞ və Avropa İttifaqı da daxil olmaqla bir sıra beynəlxalq aktorlar İsrailin bu planına qarşı çıxır. Onlar bölgədə mülki əhalinin müdafiəsinin təmin olunmadığını və daimi hərbi işğalın Yaxın Şərqdə sülh perspektivlərini daha da zəiflədəcəyini bildirirlər.

Nəticə olaraq, İsrailin Qəzzanı tam nəzarətə götürmək planı 1967–2005-ci illər arasındakı tarixi işğalın yeni formatda bərpası kimi qiymətləndirilə bilər. Lakin bu dəfə həm daxildə, həm də beynəlxalq aləmdə daha böyük müqavimət və narahatlıqla qarşılanır.

Bəsti Rəfizadə
Sfera.az