Azərbaycançılıq ideyası müasir Azərbaycanın milli və dövlətçilik fəlsəfəsinin təməlini təşkil edən ən mühüm anlayışlardan biridir. Tarixi köklərə malik olan bu ideya əsrlər boyu xalqın milli kimliyini, vətənə bağlılığını və mənəvi birliyini qorumağa xidmət etmişdir. Bu gün Azərbaycançılıq yalnız bir ideoloji xətt deyil, həm də milli şüurun, vətəndaş həmrəyliyinin və sosial sabitliyin simvoludur. Onun təbliği həm dövlət, həm də cəmiyyət səviyyəsində ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilir.

Sfera.az tarixi mənbələrə əsasən xəbər verir ki, Azərbaycançılıq ideyasının formalaşması XIX əsrin ikinci yarısında – Çar Rusiyası dövründə yaşayan azərbaycanlı ziyalıların maarifçilik fəaliyyəti ilə başlayır.

Bu dövrdə mətbuat, təhsil və ictimai təşəbbüslər vasitəsilə xalq arasında milli özünüdərkin inkişafı üçün zəmin yaradılırdı.

İlk azərbaycanlı jurnalist Həsən bəy Zərdabi tərəfindən nəşr olunan “Əkinçi” qəzeti xalqın maariflənməsi və milli düşüncənin formalaşması üçün böyük rol oynadı. Əli bəy Hüseynzadənin “Türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək” devizi isə yalnız ideoloji çağırış deyil, həm də azərbaycanlıların kimliyinin üç təməl sütununu ortaya qoyurdu.

Eyni zamanda, Əhməd bəy Ağaoğlu, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi ziyalılar Azərbaycan xalqının milli oyanışında önəmli rol oynadılar. Bu ziyalılar Azərbaycan xalqını yalnız bir dil, din və mədəniyyət ətrafında deyil, eyni zamanda vətən məfhumu ətrafında birləşməyə çağırırdılar.

1918-ci ilin 28 mayında elan olunan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) Azərbaycançılıq ideyasının siyasi və hüquqi səviyyədə tətbiq olunduğu ilk dövr oldu.
Bu dövrdə Azərbaycançılıq sadəcə etnik kimlik anlayışı deyildi. O, hüquqi və siyasi vətəndaşlıq modeli olaraq inkişaf etdirildi. Müxtəlif millətlərə mənsub şəxslər AXC parlamentində təmsil olunur, bütün vətəndaşlara bərabər hüquqlar verilirdi. Bu da sübut edirdi ki, Azərbaycançılıq milli ayrı-seçkiliyə deyil, vətəndaş birliyinə söykənən inklüziv bir ideyadır.

1920-ci ildə sovet hakimiyyətinin qurulması ilə milli ideologiyalar sıxışdırılmağa başlandı. Rəsmi ideologiya beynəlmiləlçilik idi və Azərbaycançılıq kimi ideyaların açıq şəkildə təbliği yasaq edilirdi. Lakin buna baxmayaraq, milli kimlik və Azərbaycançılıq ruhu xalqın içində yaşamağa davam etdi.

Ədəbiyyat və incəsənət bu dövrdə Azərbaycançılığın gizli şəkildə təbliğ olunduğu əsas sahələrə çevrildi. Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poeması, Rəsul Rzanın və Mirzə İbrahimovun əsərləri, Fikrət Əmirovun və Niyazinin musiqiləri Azərbaycan sevgisini, vətənpərvərlik hisslərini qorumağa yönəlmişdi. Bu sənət nümunələri milli yaddaşın silinməsinə imkan vermədi.

1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycançılıq ideyası yenidən ön plana çəkildi. Lakin bu dəfə fərqli səviyyədə – dövlət ideologiyası kimi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycançılıq ideyası dövlətçilik fəlsəfəsinin əsasına çevrildi.

Heydər Əliyev Azərbaycançılığı “azərbaycanlı olmağın fəlsəfəsi” kimi təqdim edərək qeyd edirdi:

“Azərbaycançılıq — bizim milli ideologiyamızdır. Bu ideya Azərbaycan Respublikasında yaşayan bütün xalqların birliyini təmin edən ümummilli dəyərdir”.
Onun dövründə bu ideya əsasında dil, mədəniyyət, tarix və milli dəyərlər qorundu, təhsil və mətbuat vasitəsilə geniş şəkildə təbliğ olundu.

Bu gün Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycançılıq ideyası həm daxili, həm də xarici siyasətdə özünü göstərir. Dövlət başçısının “Biz azərbaycançılığı ideoloji sütun kimi görürük” fikri bu ideyasının cəmiyyətin bütün təbəqələrində necə güclü kök saldığını göstərdi. Müxtəlif etnik və ideyanın dövlətin gələcək strategiyasında da mərkəzdə durduğunu göstərir.

2020-ci ildə baş vermiş 44 günlük Vətən Müharibəsi Azərbaycançılıq dini mənsubiyyətə malik insanlar eyni ordu sıralarında vətən uğrunda döyüşdülər. Bu, Azərbaycançılığın təkcə ideya deyil, real sosial birləşmə gücünə malik olduğunu təsdiq etdi.

Hazırda ideyanın təbliği bir neçə əsas istiqamətdə həyata keçirilir:

Təhsil sistemi vasitəsilə: Tarix, ədəbiyyat və mədəniyyət dərslərində Azərbaycançılıq ruhu şagirdlərə aşılanır;
Media və sosial şəbəkələrdə: Vətənpərvərlik mövzusunda materiallar, videoçarxlar və proqramlar geniş şəkildə yayılır;
Mədəni tədbirlər: Bayramlar, konsertlər, sərgilər və festivallar milli ruhu yaşadır;
Diaspora siyasəti: Xaricdə yaşayan soydaşlarımıza Azərbaycançılıq ruhu ilə bağlı maarifləndirici işlər aparılır.

Azərbaycançılıq bu gün sadəcə bir ideoloji konsepsiya deyil, həm də xalqın varlığını, birliyini və inkişafını təmin edən mənəvi, sosial və siyasi platformadır. Onun davamlı şəkildə təbliği və inkişafı dövlətin prioritet istiqamətləri sırasında yer almağa davam edir.

Bu ideya gələcək nəsillərin milli ruhda tərbiyə olunması, Azərbaycanın daha da möhkəmlənməsi və dünya azərbaycanlılarının birliyinin qorunması üçün əvəzsiz bir zəmin yaradır.

Mövzu: azərbaycançılıq ideyasının təbliği;

Qeyd: Bu yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin dəstəyi ilə hazırlanıb

Bəsti Rəfizadə
Sfera.az

Azərbaycançılıq ideyasının təbliği: Keçmişdən bu günə uzanan yol