"Bir uşaqla artım olmur" - Ailələr niyə kiçilir?
Azərbaycanda əvvəllər "Geniş ailə" anlayışı mövcud idi. Yəni ailə dedikdə ər-arvad, uşaqlarla yanaşı baba-nənə də başa düşülərdi. Ailələr bu şəkildə tanınırdı. Amma indi ailələr əsasən ər-arvad və bir və ya iki uşaqdan ibarətdir.
Azərbaycanda geniş ailələr niyə sıradan çıxdı? Ailələrin kiçilməsinin müsbət və mənfi tərəfləri nədir?
Sözügedən məsələ ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən sosioloq Lalə Mehralı son illər geniş ailə modelinin tədricən yerini kiçik, yəni “cırtdan” ailə modelinə verdiyini deyib.
Sosioloqun sözlərinə görə, bu model əsasən ata, ana və bir uşaqdan ibarət olur:
“Belə bir struktur isə demoqrafik baxımdan təhlükəli sayılır. Çünki əhali artımı baş vermir. İki nəfərin qurduğu ailədən yalnız bir övlad dünyaya gəlirsə, bu, nə əhali artımını təmin edir, nə də nəsil davamlılığını qoruyur. Əvvəlki nəsillər yaşlanır, orta nəslin isə ya övlad sahibi olmaq istəyi zəifdir, ya da övlad sayı minimumda qalır. Nəticədə isə yeni nəslin sayı azalmaqda davam edir”.
L. Mehralı tarixən xalq olaraq çoxuşaqlılığa önəm verdiyimizi qeyd edib.
O bildirib ki, mental və milli dəyərlərimiz geniş ailə modelini dəstəkləyib:
“Keçmişdə Azərbaycanda ailələrdə minimum 5 uşaq olurdu. O dövrdə çoxuşaqlı analara “qəhrəman ana” statusu verilir, xüsusi medallarla təltif olunur, dövlət tərəfindən sosial müavinətlər ayrılırdı. Bu cür stimullaşdırıcı tədbirlər insanları daha çox uşaq sahibi olmağa təşviq edirdi. Lakin son illərdə bu dəstək dayandırılıb. Hazırda çoxuşaqlılıq statusu yalnız 6 və daha artıq uşağı olan analara verilir ki, bu da reallıqda çox nadir hallarda müşahidə olunur”.
Onun fikrincə, uşaq pulu verilmədiyi üçün ailələrdə maddi narahatlıq artır və valideynlər daha çox övlad böyütməkdə çətinlik çəkəcəklərini düşünürlər:
“Təhsil, sağlamlıq və gündəlik ehtiyacların qarşılanması ilə bağlı gəlir imkanları məhdud olan ailələr tək övlada üstünlük verirlər. Xüsusilə pandemiya dövründən sonra cəmiyyətdə belə bir düşüncə formalaşıb ki, bu qeyri-müəyyən və çətin dünyaya uşaq gətirmək risklidir. Beləliklə, çox uşaqlı ailə modeli yerini azsaylı övladlı ailələrə verir. Əvvəllər ailələrin bir yerdə əyləşdiyi səs-küylü süfrələr, geniş ailə ənənələri artıq tarixə qovuşmaqdadır. Lakin bu tendensiya davam edə bilməz”.
Müsahibimiz cəmiyyətin sağlam inkişafı və gələcəyin təminatı üçün nəsil yenilənməsinin vacibliyini vurğulayıb:
“Yeni doğulan uşaqların, gənclərin və yaşlı nəslin sayı arasında balans qorunmalıdır. Bunun üçün isə stimullaşdırıcı tədbirlər görülməlidir. Təşviqedici proqramlar vasitəsilə ailələrin daha çox övlad sahibi olmasına şərait yaratmaq mümkündür. Unutmamalıyıq ki, xalq olaraq çoxuşaqlı ailə düşüncəsi bizə yad deyil. Əgər dövlət tərəfindən uyğun mexanizmlər tətbiq olunsa, bu keçid çətin olmayacaq. Dünyanın bir çox ölkəsində də demoqrafik tənəzzül müşahidə olunur və bu problemin həlli üçün müxtəlif dəstək proqramları həyata keçirilir. Bəzi ölkələrdə iki və daha çox uşaq dünyaya gətirən ailələrə ev, torpaq və ya iş təminatı verilir. Digərlərində isə aylıq müavinətlər ayrılır. Azərbaycan da öz iqtisadi imkanlarına uyğun şəkildə ailələri dəstəkləyəcək tədbirlər planı hazırlaya bilər. Belə təşəbbüslərlə həm ailə modeli güclənər, həm də ölkədə demoqrafik tarazlıq bərpa olunar”.
Fidan Hacızadə
Sfera.az
