46 soydaşımızı sovet işgəncəsindən xilas edib, gizli yolla ölkəyə gətirdi

“Qəhrəmanlıq Varislikdir”

1990-cı il, Ulyanovsk şəhər həbsxanası. Azərbaycandan 46 məhbus gətirilib. Varis Məcidovun telefonu zəng çalır. Zəng edən şəxs Azərbaycandan gələn məhbuslar arasında onun qardaşının da olduğunu deyir. 

Əslində bu, sadəcə soyad bənzərliyi olub. Qardaşı olmasa da, o gün barəsində xəbər tutduğu 46 nəfərin hamısına qardaş gözü ilə baxıb, onların xilası naminə doğma qardaşlarını da səfərbər edib. Sadəcə səfərbərmi? Özü ilə bərabər qardaşlarını da təhlükəyə atıb...

Bu, SSRİ dövründə Rusiyada hüquq-mühafizə orqanlarında çalışan polis polkovniki Varis Məcidovun həyatından kiçik bir epizoddur. 
Qanlı yanvar hadisələrinin 35-ci ildönümünə həsr olunan “Qəhrəmanlıq Varislikdir” adlı sənədli filmin qəhrəmanı da odur. Film Varis Məcidovun bir zənglə başlayan və 1 ay davam edən həyəcan dolu fəaliyyətindən, bu fəaliyyətin həmin 46 nəfərin xilası ilə nəticələnməsindən bəhs edir. 
 

Filmin layihə rəhbəri Xuraman Osmanova, rejissoru Nicat Cəlilov, ssenari müəllifləri isə Vahid Orucov və Bariqəm Şirəliyevdir. 
Nizami Kino Mərkəzində filmin təqdimatı olub. Təqdimat mərasimində Varis Məcidovun ailəsindən nümayəndələr, qazilər, müharibə iştirakçıları, təhsil işçiləri, məktəblilər iştirak edib.

Ensiklopediyaya düşən qəhrəmanlıq hekayəsi

Bəs Varis Məcidov kimdir? Barəsində film çəkiləcək qəhrəmanlığı nədən ibarətdir? 
 

Adına Göyçayda küçə olan, qəhrəmanlığı ali təhsil müəssisələri üçün hazırlanan “Azərbaycan tarixi” kitabının VII nəşrində yer alan, barəsində verilişlər çəkilən şəxslə bağlı “Göyçay ensiklopediyası”ndan oxuyuruq: 
“RF-də Azərbaycan diasporunun fəal üzvlərindən və Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanlarının tanınmış nümayəndələrindən biri, polis polkovniki.
 

İlk hərbi xidmətini keçdiyi Rusiyanın Ulyanovsk şəhərində milis məktəbini bitirəndən sonra milis orqanlarında fəaliyyətə başlayıb və kapitan rütbəsinədək yüksəlib. Həmin illərdə V.Məcidovun adı XX əsrin sonlarında Sovet rəhbərliyi tərəfindən həbs olunaraq Rusiyanın ucqar bölgələrinə aparılan və ən ağır maddələrlə cinayət işi açılan bir qrup soydaşımızın xilas olunması hadisəsi ilə daha çox şöhrət tapmışdı.
 

Aralarında o dövrdə Azərbaycanda baş vermiş 20 Yanvar faciəsini böyük risk altında lentə köçürən Azərbaycan Xalq artisti, görkəmli kinorejissor Vasif Babayevin, telejurnalistlər Rafiq Savalanın, Azər Zamanlının, sovet hərbi gəmilərini mühasirəyə alaraq həlak olan həmvətənlərimizin cəsədlərinin dənizə atılmasının qarşısını almış, Bakı qırğınları haqqında dünyanı məlumatlandıran 20 nəfər gəmi kapitanının, Lənkəran şəhərindən 16 nəfər Milli Azadlıq Hərəkatı öncüllərinin də olduğu və Ulyanovsk təcridxanasında saxlanan 46 nəfərlik böyük bir qrupun ən müxtəlif vasitələrlə azad olunub xüsusi təyyarə ilə vətənə yola salınmasında V.Məcidovun və onun qardaşlarının böyük xidmətləri olub. Bu hadisədən sonra ona çoxsaylı təzyiq və təhdidlər olub. V.Məcidov 1992 ildə Bakıda məzuniyyətdə olarkən Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyinə etdiyi müraciət əsasında burada işlə təmin olunub. Azərbaycan polis orqanlarında fəaliyyəti dövründə o həm də Birinci Qarabağ savaşında iştirak edib. Sonralar polis orqanlarında müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışıb və bu sahədə yüksək peşəkarlıq göstərərək polkovnik rütbəsinədək yüksəlib. V.Məcidov 2005 ildə avtomobil qəzasında həlak olub”.

Əlavə olaraq bildirək ki, Varis Məcidov 1954-cü ildə doğulub, 10 uşaqlı ailədə böyüyüb. Göyçayda şəhər 6 nömrəli məktəbi, Ulyanovsk şəhərində orta milis məktəbini bitirib və həmin şəhərin milis orqanlarında fəaliyyətə başlayıb. Sonradan təhsilini Daxili İşlər Nazirliyinin Polis Akademiyasında davam etdirib  və müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışıb. Polkovnik-leytenant V.Məcidov xidməti dövründə Rusiyanın və Azərbaycan DİN-in 20-dən çox təşəkkürnaməsini alıb.
 

V.Məcidovu qəhrəmana çevirən hadisə şahidlərinin sözlərinə görə, o, 1990-cı illərdə kapitan rütbəsində fəaliyyət göstərirdi. 20 Yanvar hadisələrinə müqavimət göstərən, etiraz edən 841 nəfər qəhrəman soydaşımızı həbs edərək ağır işgəncələr altında Rusiyanın ayrı-ayrı bölgələrindəki həbsxanalara aparırdılar. 46 nəfəri də V.Məcidovun çalışdığı Ulyanovsk şəhər həbsxanasına gətiriblər. Elə bu zaman da onların taleyi birləşib.

“Ona dedik ki, bizə yaxın durmayın, siz də yanarsınız”

Zeynalabdin Məmmədovun da tale yolundan keçən Varis Məcidov dərin iz qoyub. Qəhrəman dəmiryolçu o illərdə Ermənistana dəmir yolu yüklərinin getməsinin qarşısını alanlardan biri kimi həbs olunub və ağır işgəncələr altında ikən Varis Məcidovla tanış olub: “Filmə baxdım və çox həyəcanlandım. Yarım saat içərisində nə demək mümkündürsə, deyiblər. Yaşadıqlarımıza gəlincə, orada hər dəqiqəmiz bir ömür idi. Elə bir qaranlığa düşmüşdük ki, bir daha çıxacağımıza ümidimiz yox idi. Hərbi təyyarə ilə aparmışdılar, özü də ayaqlarımızı başımıza bağlayaraq. Biz cavan idik, amma aramızda yaşlılar vardı. Yemək verilmirdi, suyu ancaq tualetdən içə bilərdik. Varislə görüşəndə belə bir vəziyyətdə idik. Orta boylu, qara bığlı, cavan bir oğlan həyatımıza günəş kimi doğdu. Görüşəndə bizə dedi ki, bütün azərbaycanlılar ayaqdadırlar, bizi çıxartmaq üçün nə lazımdırsa edəcəklər. Mən o vaxtlar dəmiryol tətillərinə rəhbərlik etmişdim, mitinqlərdə çıxış edirdim. Mənə və mənimlə birlikdə tutulanlara vətən xaini kimi iki ittiham irəli sürülmüşdü. Bu yolun sonunda güllələnmə cəzası vardı. Ona dedik ki, bizə yaxın durmayın, siz də yanarsınız. Varisə dedim ki, polis işçisidir, onun üçün də, elə qardaşları üçün də pis ola bilər. Biz başımıza gələn fəlakəti görür, dərk edirdik. Onun da bizimlə yana biləcəyini bilirdik. O cavab verdi ki, siz geri durmamısınızsa, biz də sizi azad etmək üçün nə lazımdırsa, edəcəyik. 20-22 gün sonra məni Moskvaya apardılar, azadlığa 10 ay sonra çıxdım. Sonradan öyrəndim ki, Varis dustaq yoldaşlarımı 1 ay sonra çıxarıb. İzi yayındırmaq üçün qatara da bilet alıb, təyyarəyə də. Dustaqları qatarla göndərdiyini bildirib, amma təyyarə ilə gediblər. İşi elə təşkil edib ki, azərbaycanlıların hamısı ailələrinə sağ-salamat təhvil verilib. Fikrimcə, Varis də bir qəhrəmandır, onun qardaşları da. Mən irəvanlıyam, lənkəranlılar, bakılılar vardı aramızda. Bu qardaşlar həyatını bizim üçün təhlükə altına atdılar. Bu filmə baxan hər kəsdə araşdırma istəyi doğacağına əminəm. Ayrı-ayrı adları, Varis Məcidovu araşdıracaq, barələrində məlumat toplamaq istəyəcəklər”.

Sənədli filmdən sonra bədii film də olsun

Filmin ideya müəllifi və layihə rəhbəri 238 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Xuraman Osmanovadır.  O, “Azərbaycan müəllimi”nə açıqlamasında Göyçayda “Məhərrəm kişinin oğulları” deyə barələrində tez-tez eşitdiyi Məcidov qardaşlarının hər birinin qəhrəman olduğu qənaətindədir: “Ətrafımız ən yaxınındakı insana belə yaxşılıq etməyən, əl tutmayan insanlarla dolu olduğu bir dövrdə belə insanları tanımaq fərqli hisslər yaradır. Varis Məcidovun həbsxanada tanıdığı azadlıq aşiqlərinə kömək etmək istəməsi, qardaşları ilə bərabər bütün imkanlarını səfərbər etmələri, bu məqsədlə hətta öz həyatlarını, azadlıqlarını, işlərini belə təhlükəyə atmaları nümunədir”.

O, filmin çəkilməsi barədə fikrə necə gəldiyini belə izah edib: “Amma həmin oğulların nə etdiyini Varis Məcidov haqqında böyük həqiqəti öyrənəndə bildim. Atatürk Mərkəzində keçirilən tədbirdə onun haqqında eşitdiklərim məni qürurlandırdı. Göyçaylı ziyalılar məni Varis Məcidovun 70 illiyinə dəvət etmişdilər. Orada öyrəndim ki, nəinki doğulduğum rayondan, hətta oxuduğum məktəbdən belə bir qəhrəman çıxıb. Sənədli film çəkilməsi ilə bağlı fikrə elə həmin tədbirdə düşdüm”.
 

X.Osmanovanın fikrincə, qəhrəmanlar ictimaiyyətə vaxtında tanıdılmalıdır: “Hadisə şahidləri illər sonra onun haqqında kövrələrək danışırdılar. Düşündüm ki, nə qədər ki, bu qəhrəmanlığın şahidləri yaşayır, onu tarixin yaddaşına köçürməliyik. Təəssüf ki, gəmi kapitanı Hidayət Atakişiyev biz onunla müsahibə alandan 4-5 gün sonra dünyasını dəyişdi. Ona görə də sənədli filmin hazırlanması qərarının nə qədər doğru fikir olduğunu bir daha təsdiqlədik. Bu gün hadisənin şahidləri var. Amma illər keçdikcə, onların sayı azalacaq və bir gün onlardan heç biri olmayacaq. Odur ki, belə qəhrəmanlarımızı tanıtmaq üçün istinad edəcəyimiz sənədli filmin olması vaciddir”.

X.Osmanovanın sözlərinə görə, öz məktəblərində filmin təqdimatı olub: “Filmi şagirdlərimizə bundan sonra da göstərəcəyik ki, qəhrəmanlarımızı tanısınlar”.

Məktəb direktoru əlavə edib ki, vətənpərvər nəsil yetişdirmək istiqamətində təhsil müəssisəsinin özünəməxsus ənənələri var: “Şagirdlərimizi vətənpərvər ruhda yetişdirmək üçün çoxsaylı layihələr həyata keçiririk. “Unutsaq, unudularıq” başlığı altında həyata keçirdiyimiz layihələrdən biri də sənədli filmdir. İlk sənədli film “Şəhidlik zirvəsi” filmi olub və 5 il əvvəl ərsəyə gələn həmin film məktəbin adını daşıdığı şəhid məzunu Namiq Həmzəyevə həsr olunub. Növbəti film isə “Qəhrəmanlıq varislikdir” adlı sənədli film oldu. Düşünürəm ki, kitab oxumağı o qədər də sevməyən bir nəsil yetişib. Hesab edirik ki, vizual olaraq gördükləri qəhrəmanlar onların düşüncəsində, fikirlərində mütləq özünə yer tapacaq”.
 

Filmə Mədəniyyət Nazirliyi lisenziya verib: “Yayım icazəsi filmin bürokratik əngəllərə ilişmədən dünyanın hər yerində izlənə biləcəyi deməkdir. Növbəti təqdimat Praqada olacaq. Daha sonra filmi Amerikada, Almaniyada, Türkiyədə, İngiltərədə nümayiş etdirəcəyik”.
“Çox istərdim ki, bu haqda bədii film də çəkilsin”, –  deyən direktorun fikrincə, bunun üçün kifayət qədər material var, özü də bir deyil, bir neçə serialı, bir neçə qəhrəmanlıq hekayəsinin birləşdiyi bir film ola bilər: “Əlimizdə 20 saata qədər böyük material var. Bu qədər material sənədli film formatına uyğun gəlmir. Orada dənizçilərin elə xatirələri var ki... Arzulayıram ki, kimsə bu filmin sponsorluğunu öz üzərinə götürsün. Necə ki, İmran Qasımov İtaliyada olarkən “Mixaylo” ləqəbli Mehdi Hüseynzadə haqqında eşidir, araşdırır və bu araşdırmaların nəticəsi olaraq “Uzaq sahillərdə” əsəri ortaya çıxır və onun əsasında film çəkilir”.

O həm arxa cəbhənin, həm də ön cəbhənin qəhrəmanı olub” 

Film Lənkəran, Göyçay və Bakıda çəkilib. Rejissor Nicat Cəlilovun sözlərinə görə, film üzərində 4 aya yaxın işləyiblər: “Xuraman xanım bu filmin çəkilməsi üçün mənə müraciət edəndə əvəlcə araşdırdım. Ümumiyyətlə, istənilən təklifi alanda film çəkəcəyim adamı araşdırıram. Barəsində film çəkəcəyim şəxsin kimliyi önəmlidir, yoxsa həmin filmə ürək qoya bilmərəm. Nəinki araşdırarakən, filmi çəkərkən qürur duydum ki, belə bir şəxs haqqında film çəkirəm. O həm arxa cəbhənin, həm də ön cəbhənin qəhrəmanı olub”.  

Ailədə Varislər yetişir

Filmə baxanlar arasında ön sırada onlar əyləşmişdilər. Qardaşı, həyat yoldaşı, qızı, gəlini və nəvələri. Hər biri qürurlu, bir o qədər də kövrək idi. Böyük ekranda barəsində danışılan qəhrəman onların həyatının qəhrəmanı olan şəxs idi. 
 

Həyat yoldaşı Nişanə Məcidova “Azərbaycan müəllimi”nə filmlə bağlı təəssüratlarını bölüşüb: “20 yanvar hadisələrindən 35 il keçsə də, Varisin etdiklərinin unudulmaması məni sevindirir. Filmə ikinci dəfə baxdım və yenə həyəcanlandım, duyğulandım. Film çox gözəl çəkilib”.
Filmdə bəhs edilən hadisələrin şahidi olmasa da, o, ərinə münasibətin şahididir: “Bilirsiniz ki, Varis müəllimin xilas etdiyi insanlar arasında 17 nəfər lənkəranlı da olub. Biz Rusiyadan Azərbaycana qayıdanda onlar qonaq çağırdılar. Yol qırağında düzülən gül-çiçəkli insanları görəndə elə bildim ki, dövlət rəhbərini qarşılayırlar. Amma sonra məlum oldu ki, bu dəm-dəsgah bizim üçündür. Sonra Varisə Lənkəranın fəxri vətəndaşı adını verdilər”.  

N.Məcidovanın sözlərinə görə, ali məktəblər üçün “Azərbaycan tarixi” kitabından sonra Varis Məcidovun qəhrəmanlığı orta təhsil bazasının proqramına da salına bilər. 

Qızı Aksana Məcidova filmə baxıb, həm qürurlanıb, həm kövrəlib: “Atamı xatırlayanda hər dəfə qəhərlənirəm. Filmi ərsəyə gətirənlərə dərin minnətdarlığımızı bildirirəm. Atam qəzada vəfat edəndə universitetdə oxuyurdum. Təbii ki, onun etdiyi qəhrəmanlıq haqqında da məlumatım vardı, amma o, bunun işıqlandırılmasını istəmirdi. Deyirdi ki, bu işi kiməsə görə, nəyəsə görə, ya da hansısa ada görə etməyib”. 

Gəlini Yeganə Məcidova qayınatasını görməyib: “Filmə bir dəfə baxmışıq. Mən onu həyatda görməsəm də, qayınatam barədə çox gözəl sözlər eşitmişəm. Qəhrəmanlığı, mərhəməti, insanlığı haqqında çox danışılır. Samir atasını yeniyetmə yaşlarında itirib. Atası ilə qürur duyur, onunla bağlı fəxrlə danışır”.

Gəlininin sözlərinə görə, daha iki ailədə Varis yetişir: “Həm bizim oğlumuz, həm də Samirin qardaşı oğlunun adı Varisdir. Hazırda hər iki qardaşın ailəsində Varis böyüyür. Əmin olun ki, Amerikada böyüyən Varis də, bizim oğlumuz, Azərbaycanda yaşayan Varis də adlarına layiq böyüyəcəklər”. 

Varis Məcidovun qardaşı Elçin Məcidov filmdən təsirlənib. Bu filmə görə ideya müəllifinə, yaradıcı heyətə, bir sözlə filmin ərsəyə gəlməsində rolu olan hər kəsə minnətdarlığını bildirib: “Fəxr edirəm ki, belə bir ailənin üzvüyəm. Bu gün əmin oldum ki, qəhrəmanlıq Varislikdir”.