Əhali "yeyib-içmək" xərclərini sürətlə artırır - Səbəb nədir?

2025-ci ilin birinci rübündə əhalinin ictimai iaşə xərcləri ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20 faizdən çox artıb. Üç ay ərzində əhali restoran, şadlıq sarayları, yeməkxanalar, yemək sifarişləri və sair məqsədlərlə 561,3 milyon manat xərcləyib. Ötən ilin birinci rübü ilə müqayisədə 109 milyon manatdan çox, yəni 24,1 faiz artıb. Bu il hər gün əhali iaşə xidmətlərinə 6 milyon manatdan çox pul xərcləyib.  

Sfera.az bildirir ki, bu artımın əsas səbəbini iqtisadi amillərlə əlaqələndirmək çətindir. Çünki son bir ildə əhalinin gəlirlərində, o cümlədən əməkhaqqı gəlirlərində və ya ümumən iqtisadiyyatda belə sürətli artım qeydə alınmayıb. 

İqtisadi məntiqlə əhalinin "yeyib-içmək" üçün xidmətlərə xərclədiyi vəsaitin yüksək sürətlə artması mümkün deyil. 

Bu növ xərclərdə kəskin artımlar daha çox sosial baxışda baş verən dəyişiklikdən qaynaqlanır. 

İlin birinci rübü Yeni il, 8 Mart və Novruz kimi bayramların olduğu dövrdür. Bu dövrdə əhalinin iaşə xərclərinin yüksək olması başadüşüləndir. Amma nəzərə alaq ki, xərclərdəki artım 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə baş verib. Yəni, 2024-cü ilin birinci rübündə də bayramlar olub, əhali eyni məqsədlər üçün xərclər çəkib.

 
Bəs bu növ xərclərdəki dəyişiklik nəyin əlamətidir? 

Əslində, ictimai iaşə xərclərindəki dəyişiklik insanların, ailələrin sosial-psixoloji davranışlarındakı dəyişikliyi əks etdirir. Xərclərdə baş verən dəyişikliyi gücləndirən əsas amil insanların  bayramların əsl mahiyyətindən uzaq, daha çox istehlaka söykənən və görüntüyə önəm verilən xərcləri artırmasıdır. Ailələrin böyük bir qismi bu sosial və mədəni təzyiqlar səbəbindən, təkcə sosial görünüş naminə öz imkanlarını aşan xərclərə gedir.

Bundan əlavə, toy, nişan və digər məclislərin təmtəraqlı formada keçirilməsi artıq bir ənənəyə çevrilib və bu, cəmiyyətdə ciddi sosial-iqtisadi təzyiq yaradır. Gəliri orta səviyyədən aşağı olan ailələr belə, “adət belədir” deyə borca girib şadlıq evlərində mərasim keçirməyə üstünlük verirlər. Bu isə rifahın artmasından yox, sosial normativlərin yaratdığı məcburi davranışdan xəbər verir.

Digər tərəfdən, həyat tərzinin sürətlənməsi və urbanizasiyanın artması fonunda insanların evdə yemək bişirmək imkanları da azalır. Bu isə dolayısı ilə ictimai iaşəyə olan asılılığı artırır. Lakin bu artımın davamlılığı sual altındadır. Əgər belə xərclər real gəlir artımı ilə müşayiət olunmasa, o, uzunmüddətli sosial problemlərə yol aça bilər.

Buna görə də, əhalinin ictimai iaşə xərclərindəki artımı yalnız pozitiv göstərici kimi qiymətləndirmək düzgün olmazdı. Burada həm sosial zərurət, həm də istehlak cəmiyyətinə çevrilməyin yaratdığı təzyiqlər önəmli rol oynayır. Ümumilikdə isə ictimai iaşə xərclərinin yüksəlməsi gözlənilən haldır və ilin növbəti rüblərində də bu tendensiyanın davam edəcəyi ehtimal olunur.

Firuzə Əliyeva