Hüquqi dövlət quruculuğunun əsas təzahürlərindən biri insanların mülkiyyət hüququnun tanınması və onun təmin edilməsidir. Mülkiyyət hüququ insan azadlığının, insanlar arasında münasibətlərin sərbəstləşməsinin başlıca təminatlarından sayılır. Mülkiyyət hüququ geniş mənada təmin edilmədən vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasından danışmaq, hüquqi dövlətdən bəhs etmək əbəsdir. 

Sfera.az bildirir ki, vətəndaş cəmiyyətində və hüquqi dövlətdə insanlara daha çox azadlıq və daha çox müstəqil qərar qəbul etmək imkanı verilir. Bu mənada mülkiyyət hüququnun tanınması, onu əməl edilməsi çox önəmlidir. 

Sovetlər dönəmində insanların mülkiyyət hüquqları olub, lakin bu hüquqlar bazar iqtisadiyyatında olduğu kimi geniş deyildi. İnsanlar müxtəlif daşınar və daşınmaz əmlaka sahib olmaq haqqına malik idilər. Ancaq bu haqlar çox məhdud olub və insanlar fərqli mülkiyyət hüquqlarından yararlana bilməyib. Məsələn, hər bir insanın sahəsi böyük olmamaq şərtilə bir mənzili, bir avtomobili ola bilərdi. İnsanlara mağaza, xidmət və ya istehsal müəssisəsinə sahib olmaq hüququ verilmirdi. Sovet dönəmində hesab edilirdi ki, insanın zavod və ya fabrikə sahib olmasına ehtiyac yoxdur və s. 

Bazar münasibətləri sistemində bu cür məhdudiyyətlərə ehtiyac duyulmur, cəmiyyətin, iqtisadiyyatın inkişafı naminə daha böyük mülkiyyət haqları tanınır. Hesab edilir ki, insan nə qədər müstəqil olarsa, bir o qədər inkişaf edər və nəticədə bütün cəmiyyət inkişafa doğru getmiş olar. İnsanların və cəmiyyətin inkişafında isə mülkiyyət hüququnun genişliyi çox önəmlidir. 

Azərbaycan özünün dövlət müstəqilliyini bərpa etdiyi vaxtdan sivil dövlətlərin hamılıqla qəbul etdiyi dəyərlərə hörmətlə yanaşdığını, insan hüquq və azadlıqlarına, o cümlədən mülkiyyətin toxunulmazlığına təminat verildiyini dəfələrlə bəyan edib. 

1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra qəbul edilən qanunlardan biri də mülkiyyət hüququ haqqında olub. 1991-ci ilin noyabrında, yəni müstəqillik haqqında Konstitusiya Aktının qəbulundan bir neçə gün sonra "Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət haqqında" Qanun qəbul edildi. 

1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycanın ilk Konstitusiyasında da mülkiyyət hüququ və mülkiyyətin formaları ilə bağlı ayrıca maddələr var. Konstitusiyanın 13-cü maddəsində mülkiyyətin toxunulmaz olduğu və onun dövlət tərəfindən müdafiə edildiyi bildirilir. Əsas qanunda mülkiyyətin 3 formasının tanındığı bildirilir. Bunlar dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyətidir. 

Konstitusiyanın 29-cu maddəsində isə hər kəsin mülkiyyət hüququnun olduğu vurğulanır. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. 

Burada təsbit edilir ki, ölkəmizdə mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. 

Konstitusiyada qeyd edilir ki, hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. 

Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Həmçinin əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. 

Dövlət vərəsəlik hüququna da təminat verir. 

Xüsusi mülkiyyətin bir növündən başqa növünə keçmək üçün qanun heç bir məhdudiyyət qoymur, əksinə, daha çox iqtisadi və sosial effekt verən sahəyə əməyin və kapitalın cəlb edilməsi dövlət tərəfindən həvəsləndirilir. 

Mülkiyyət forması kimi bələdiyyə mülkiyyətinin dövlət mülkiyyətindən ayrılması ilk dəfə "Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət haqqında" Qanunla müəyyən olunub. Sonralar Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasında (13-cü maddə) mülkiyyət növü kimi bələdiyyə mülkiyyəti təsbit olunub. 

Bələdiyyə mülkiyyətinin formalaşmasında yuxarıda göstərilən qanunvericilik aktlarından başqa "Bələdiyyələrin statusu haqqında" Qanun, "Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında", "Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında", "Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında" qanunları mühüm rol oynayıb. 

Bələdiyyələr öz əmlakına dair mülkiyyətçi hüququna malikdir, yəni sərbəst olaraq əmlakına sahiblik edir, ondan istifadə edir və ona sərəncam verir. 

Qanunvericilik mülkiyyətin qarışıq formasının yaranmasına məhdudiyyət gətirmir. Bir şirkətin eyni zamanda payçı qismində dövlət, bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətçisi də ola bilər. 

Beləliklə, Azərbaycan qanunları ölkə vətəndaşlarının, hətta xarici vətəndaşların mülkiyyət hüquqlarını tanıyır və bu hüquqlardan irəli gələrək onların mənafeyini qoruyur. 

Vasif

Qeyd: Məqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

Mövzu: vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu.