Valideynlər övladlarından bu hallarda aliment ala bilər

Adətən aliment deyəndə uşaqların valideynlərdən maddi dəstək almaq hüququ yada düşür. Lakin əks situasiya da qanunvericilikdə nəzərdə tutulub, yəni əmək qabiliyyətini itirmiş və maddi yardıma ehtiyacı olan valideynlər öz yetkin övladlarından aliment tələb edə bilərlər.

 

Bəs valideynlər hansı hallarda övladlarından aliment tələb edə bilər?  

 

Sfera.az bildirir ki, Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi ailə üzvlərinin aliment öhdəliklərini və onların məhkəmə qaydasında təmin edilməsini tənzimləyir. 

 

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin 82-ci maddəsinə görə, əmək qabiliyyətli yetkin övladlar əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Əgər tərəflər arasında könüllü razılaşma əldə olunmazsa, məhkəmə alimentin məbləğini tərəflərin maddi və ailə vəziyyətini nəzərə alaraq müəyyən edir.

 

Kimlər aliment tələb edə bilər?

 

1. Valideyn əmək qabiliyyətini itirib və maddi yardıma ehtiyacı varsa (xəstəlik, əlillik, yaşla əlaqədar işləmək imkanının olmaması və s.). Bu əsas tələblərdən biridir. 

2. Övlad yetkinlik yaşına çatıb və əmək qabiliyyətlidirsə. Yəni tələb edilən şəxsin işləyə, gəlir əldə edə bilməsi məhkəmə tərəfindən qiymətləndirilir. 

3. Valideynlərlə övlad arasında aliment barədə razılaşma yoxdursa, məhkəməyə müraciət mümkündür. Əgər tərəflər könüllü razılığa gələ bilmirsə, məhkəmə sabit aylıq məbləği müəyyən edir. 

Valideynlik hüququndan məhrum edilmiş və ya öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirməmiş şəxslərdən tələb məhdudlaşa bilər. Əgər məhkəmə valideynin öz vəzifələrini yerinə yetirmədiyini müəyyən edərsə, övladın aliment verməkdən azad edilməsi mümkündür. 

Aliment tələbi məhkəməyə verildiyi vaxtdan tutulur. Müəyyən hallarda (məsələn, zəruri sübutlar olduqda) məhkəmə müraciətdən əvvəlki dövr üçün məbləği məhdud müddətə müəyyən edə bilər. Məhkəmə qərarı icra olunmadıqda, ona riayət etməyən şəxs inzibati və bəzi hallarda cinayət məsuliyyətinə məruz qala bilər. 

 

 

Məhkəmə hər bir övladdan tutulacaq məbləği valideynlərin və övladların maddi vəziyyəti, ailə vəziyyəti və digər vacib hallar əsasında təyin edir. Övladların hər birindən məbləğ ayrı-ayrılıqda tələb oluna və ya bütün övladlar birlikdə nəzərə alınaraq müəyyənləşdirilə bilər. 

Məhkəmənin aliment barədə qətnaməsi icra olunmalı və yuxarı instansiya tərəfindən dəyişdirilənə qədər artıq ödənilmiş məbləğlərin geri qaytarılması əsas hesab edilmir. 

 

Aliment məhkəmələri üzrə qlobal və ya milli yayılan statistikaların tamlığı məhduddur. Rəsmi dövlət qurumlarının (məs. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi) təqdim etdiyi ümumi sosial xidmət göstəriciləri mövcuddur, lakin valideynlərin övladlarından aliment tələb etməsi üzrə kəmiyyəti göstərən vahid açıqlanmış statistik mənbə məhdud tapılır. 

 

Hüquqşünasların və jurnal mənbələrinin rəylərinə görə, məhkəmələrə valideynlərin övladlarından aliment tələb etməsi ilə bağlı iddialar nisbətən az hallarda verilir, çox vaxt məsələlər ailə daxilində həll olunur. Eyni zamanda, sosial stereotiplər və ailə münasibətləri bu tip müraciətlərin sayına təsir edir. 

 

“Filial-support” qanunları (yəni uşaqların valideynə dəstək öhdəliyi) müxtəlif ölkələrdə mövcuddur. Bir sıra Asiya və Avropa ölkələrində qanunlar yetkin övladların müəyyən hallarda valideynlərini saxlamaq öhdəliyini nəzərdə tutur. Asiya ölkələrində, xüsusilə Çində və Hindistanda, “filial-support” qanunları daha sərt tətbiq edilir və övladların valideynlərə maddi dəstəyi məcburidir. Həmçinin, bu məsələyə görə məhkəmə və inzibati mexanizmlər mövcuddur. PMC (tədqiqat) və Dünya Bankı analizlərinə görə “filial-support” qanunlarının tətbiqi ölkədən-ölkəyə çox fərqlənir. Bəzi ölkələrdə bu öhdəlik məcburidir, bəzilərində isə sosial-siyasət və mədəniyyət amilləri üstünlük təşkil edir. 

 

Almaniya və bir neçə Avropa ölkəsi yaşlıların dəstəyi məsələlərində həm sosial təminat sisteminə, həm də ailə üzvlərinin öhdəliklərinə istinad edir. Bəzi hallarda ölkələr beynəlxalq səviyyədə “filial-support” tələbini icra üçün hüquqi yollar axtarıblar. 

Beləliklə, Azərbaycan qanunvericiliyi valideynlərin övladlardan aliment tələb etmək hüququnu açıq şəkildə tanıyır. Praktikada belə iddialar nisbətən nadir olsa da, hüquqi mexanizm mövcuddur və ailə mübahisələrində istifadə olunur.

Firuzə Əliyeva
Sfera.az