Şuşanın və Bakının azad edilməsində 3000 rəqəminin mistikası – Tarixçi alim Cəbi Bəhramovla MÜSAHİBƏ
14:58 / 15.09.2021
1171
AMEA-nın
Tarix İnstitunun icraçı direktoru tarixçi alim, professor Cəbi Bəhramovun
Sfera.az-a müsahibəsi.
- Cəbi
müəllim, bu gün Bakının erməni-bolşevik birləşmələrinin işğalından azad
olunmasının 103-cü ildönümüdür. Bakının işğaldan azad olunması və bu dövrün əhəmiyyəti
haqda nə deyə bilərsiniz?
Bakıda həm
də dünyanın tanınmış ailələri Nobellər, Roldşildlər, Vişaular, Rokofellerlerə məxsus
şirkətlər yer tuturdu. Qısası, Bakı Avropanın aparıcı imperialist ölkələrin
daimi maraq göstərdiyi bir şəhər idi.
-
Bolşeviklərin inqilabdan sonra Azərbaycanın müstəqilliyini tanımamasının səbəbi
Bakı və onun nefti idi. Hətta Bakını əldə saxlamaq üçün Lenin və bir sıra Qərb
ölkələri 1918-ci ildə erməniləri silahlandıraraq soyqırım təşkil etdi. Sual
olunur, o zaman ermənilərin dövləti var idimi? Əlbəttə, yox idi. Bəs, ermənilərin
nizami ordusu vardımı? O da yox idi.
Ermənilər
azərbaycanlılara qarşı soyqırım təşkil etmədən öncə silahlı dəstələr yaradaraq
Qərb ölkələrinin maliyyəsi ilə vətəndaşı olduqları Osmanlıya bir neçə dəfə xəyanət
etmişdi. 1918-ci ildə erməni dəstələrinin bir hissəsi türk ordusunun zərbələrindən
qaçaraq Cənubi Qafqaza gəldi. Təsəvvür edin, 400 min erməni həmin illərdə
Qafqaza gəldi. Onların içərisində ac-yalavac, yoxsulu da vardı, əlisilahlı
azğın dəstələr də. Ermənilər kompakt şəkildə Gümrü ətrafına yığıldı. 1918-ci
ilin fevralında ermənilərə verilən vəsaitlə onlar 5000 min tüfəng, 2 milyon
güllə, iki zirehli qatar almışdı. Təsəvvür edirsiniz, Bakıda 5000 erməni
silahlı dəstəsi vardı. Onu da deyim ki, Bakı şəhəri hələ AXC nəzarətində
deyildi. Bundan istifadə edən ermənilər Azərbaycanın şimalına və cənubuna hücum
edir, kütləvi soyqırımlar təşkil edirdi.
Mayın
28-nə qədər ermənilər Azərbaycanın şimalında və cənubunda, Bakıda 700 min nəfər
insanı qətlə yetirib. Hətta Leninin 1918-ci il iyunun 5-i erməni Terqabrelyana
yazdığı məktubda bildirir ki, Bakı nəyin bahasına olursa-olsun saxlanılmalıdır.
Əks təqdirdə şəhəri dağıdın.
- Sizcə,
Bakı nefti olmasaydı, Azərbaycan və Osmanlı İmperiyası Bakını yenə də ələ
keçirməkdə bu qədər israrlı olardı?
Bununla
belə, Bakının təbii sərvətləri var idi və bunu dana bilmərik. Təkcə ingilislərin
Birinci Dünya müharibəsində işlətdiyi neftin 72 faizini Bakı verirdi. Bakı
Birinci Dünya müharibəsində hər iki hərbi blokun - həm Antantanın, həm də 4-lər
ittifaqının əsas hədəfi idi. Ancaq burada belə bir məsələ də var ki, biri var
Bakıya qardaş marağı, biri də var imperialist maraq.
Osmanlı
imperiyası Birinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın olduqca zəifləmişdi və
müharibədən minimum itki ilə çıxmağı düşünrdü. Bu mənada Bakının ələ keçirilməsi
həm Azərbaycan xalqının soyqırımından xilas edilməsi, həm də Osmanlının süqutunun
qarşısını almaq baxımından olduqca vacib idi. Osmanlı həm türk dövlətini xilas
etmək, həm də Azərbaycan xalqının səsinə səs vermək üçün Qafqaza gəldi. Digər tərəfdən,
bu Azərbaycan xalqının öz iradəsi idi. Bu mənada bu gün Türkiyə və Azərbaycan
arasında mövcud qardaşlıq əlaqələri məhz həmin tarixi dövrlərdən qalıb və bu
gün də inkişaf etməkdə davam edir. Bu gün ölkəmizin Qarabağı və Şuşanı erməni
işğalından azad etməsi bir əsr öncə Bakını azad etməsi ilə eyni dəyərə
sahibdir. Düşünürəm, bu iki tarixi proses arasında vacib bir əlaqə var.
-
Bakının işğadan azad edilməsi ilə Şuşanın işğaldan azad edilməsi arasında hansı
əlaqə var?
- Ulu
öndərin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıtması regiondakı geosiyası vəziyyəti əsaslı
surətdə dəyişdi. Onun işləyib hazırladığı xarici siyasət son 27 il ərzində
Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Real siyasət də bu
gün Azərbaycanın xeyrinə dəyişib.
Söhbətləşdi:
Turan Rzayev
