Şübhəli tender əməliyyatları – Bu ənənədən qurtulmağın yolları nədir?
13:33 / 17.02.2021
1057
Dövlət hər il ehtiyaclarının təmin edilməsi məqsədilə malların, işlərin
və xidmətlərin satınalınmasına böyük məbləğdə vəsait ayırır. Ayrılan vəsasitin
bir hissəsi dövlət büdcəsindən, digər hissəsi dövlətə məxsus olan şirkətlər tərəfindən
təmin edilir.
Məlum olur ki, dövlət şirkətlərinin əksəriyyətində hesabatlılıq
yoxdur, vəsaitlərdən səmərəli istifadə edilmir, tenderləri əsasən bir neçə şirkət
udur, bəzi hallarda isə tenderi təcrübəsiz, sahədə fəaliyyəti yeni olan şirkətlər
alır. Belə hallarda podratçıların sağlam əsaslarla seçilməsinə dair ciddi şübhələr
yaranır.
Hər il Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin xərcləri ilə bağlı öz rəyini açıqlayır. Həmin rəylərdə də satınalmalarla bağlı tənqidi fikirlərə rast gəlinir. 2019-cu ilin büdcəsinin icra vəziyyəti ilə bağlı verilən rəydə qeyd edilir ki, bir ildə dövlət vəsaitləri hesabına ümumilikdə 5,72 milyard manat məbləğində satınalma müqavilələri bağlanılıb. Bunun üçün 11457 sayda tender keçirilib. 2018-ci illə müqayisədə satınalmaya cəlb edilən məbləğ 93 milyon manat və ya 1,6% az olsa da, keçirilən müsabiqələr 534 sayda və ya 4,9% çox olub. Satınalmada 25,46 %-i açıq tenderlə keçirilib.
Bu cür idarəetmə qaldığı təqdirdə, hesabatlılıq və
şəffaflıq olmayacağı halda dövlət vəsaitlərindən səmərəli istifadə problemləri aradan
qalxmayacaq.
Vasif
Sfera.az
Qabaqcıl ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, ayrılan vəsaitlərdən qiymət
və keyfiyyət baxımından səmərəli istifadə edilməsi üçün ən əlverişli yol tenderlərin
keçirilməsidir.
Sfera.az xatırladır ki, bu məqsədlə ölkəmizdə "Dövlət
satınalmaları haqqında” Qanun da qəbul edilib. Qanun satınalmalar zamanı dövlət
vəsaitindən səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsi, müsabiqə və aşkarlıq əsasında
bütün podratçılara bərabər rəqabət mühiti yaradılması prinsip və qaydalarını müəyyənləşdirir.
Sənədə əsasən dövlət müəssisə və təşkilatları, nizamnamə fondunda dövlətin payı
30 faiz və daha çox olan müəssisə və təşkilatlar tərəfindən malların satın
alınması tender vasitəsilə həyata keçirilməlidir.
Tenderlərin şəffaf, rəqabətli mühitdə keçirilməsi qanunvericiliyin əsas
tələblərindən biridir. Lakin bu prinsiplərə uzun illərdir əməl edilmir və vəziyyət
o həddə çatıb ki, artıq İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov da məsələ ilə
bağlı narazılığını ifadə etməli olub. Müstəqil ekspertlər, araşdırmacı
iqtisadçılar dəfələrlə dövlət vəsaitlərindən səmərəli istifadə edilmədiyi,
tenderlərin şəffaf keçirilməməsi haqqında fikirlərlə çıxış edib. Haqlı tənqidlər
bir səmərə verməsə də son illərdə iqtisadiyyatın şəffaflaşdırılması istiqamətində
aparılan islahatlar bu məsələni yenidən aktuallaşdırıb.
Hər il Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin xərcləri ilə bağlı öz rəyini açıqlayır. Həmin rəylərdə də satınalmalarla bağlı tənqidi fikirlərə rast gəlinir. 2019-cu ilin büdcəsinin icra vəziyyəti ilə bağlı verilən rəydə qeyd edilir ki, bir ildə dövlət vəsaitləri hesabına ümumilikdə 5,72 milyard manat məbləğində satınalma müqavilələri bağlanılıb. Bunun üçün 11457 sayda tender keçirilib. 2018-ci illə müqayisədə satınalmaya cəlb edilən məbləğ 93 milyon manat və ya 1,6% az olsa da, keçirilən müsabiqələr 534 sayda və ya 4,9% çox olub. Satınalmada 25,46 %-i açıq tenderlə keçirilib.
2019-cu ildə həyata keçirilən satınalma müqavilələri üzrə predmetlərinin təhlili göstərir ki, bəzi hallarda eyni
podratçı arı-ayrı sahələrə aid olan malları (iş və ya xidmətləri) təmin edib. Bu ildə 2,669 milyard manat məbləğində keçirilən müsabiqə əsaslı satınalmaların 2,253 milyon manatı və ya 84,4%-i ümumi satın alan təşkilatların 11,7%-ni təşkil edən 23 satın alan təşkilat üzrə olub. Həmin təşkilatların bağladığı 5418 sayda müqavilə isə
ümumi bağlanan müqavilələrin 56,1%-ni təşkil edib.
Qeyd edək ki, satınalmaların düzgün keçirilməməsi,
şəffaflığın təmin edilməməsi hallarına "Azərbaycan
Dəmir Yolları” QSC-də daha çox rast gəlinir. Bu qurum ən çox dövlət vəsaitini
istifadə edən dövlət müəssisələrindən biridir, qurumun xərcləri də çoxdur. Xərclərin
artması nəticəsində Cəmiyyətin 2019-cu ildə yığılmış zərəri 1,6 milyard manatı
ötüb. Zərərin necə yarandığı, xərclərin hansı istiqamətlərə yönəldildiyi,
satınalmalarla bağlı müfəssəl məlumatları əldə etmək olmur. Halbuki, Cəmiyyətin
Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq olunan Nizamnaməsinin 5.4-cü maddəsində qeyd
olunur ki, şəffaflığın təmin edilməsi üçün Cəmiyyət illik maliyyə hesabatını hər
il maliyyə ili bitdikdən sonra 4 aydan gec olmayan müddətdə auditor rəyi ilə
birlikdə dərc etməlidir. Bu zaman Cəmiyyətin xalis aktivlərinin dəyərinin
iyirmi beş faizindən artıq məbləğdə olan əqdin (xüsusi əhəmiyyətli əqdin) bağlanması
barədə məlumatı mətbu orqanda dərc etdirməyə və Cəmiyyətin internet səhifəsində
yerləşdirməyə borcludur.
Amma Cəmiyyət hələ də Nizamnamənin bu tələbini
yerinə yetirmir. Cəmiyyətin saytında ADY QSC-nin maliyyə hesabatları əvəzinə
yalnız cəmiyyətin Həkim Sanitar Xidməti üzrə konsolidə edilmiş hesabatlar yerləşdirilir.
Vasif
Sfera.az
