Səlim Müslümovun yaratdığı qaranlıq – Sistemin sağlamlaşdırılması nə qədər vaxt alacaq?
13:20 / 05.03.2021
952
2013-cü ildə Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri təyin ediən və
bu vəzifədə 2018-ci ilin aprelinə qədər çalışan Səlim Müslümovdan böyük gözləntilər
var idi. O əmək bazarında vəziyyətin sağlamlaşdırmalı, bu sahədə münasibətləri
qanunvericiliyin tələblərinə uyğunlaşdırılmalıydı. Lakin gözləntilər nəinki
özünü doğrultmadı, əksinə vəziyyət bir qədər
də acınacaqlı oldu.
Bu sahədə gizli iqtisadiyyatın miqyasının böyük olması, əmək şəraitinin
tələblərə uyğun olmaması, rəsmi qeydiyyata alınana əmək haqqı səviyyəsinin
aşağı olması uzun müddət hökuməti, ictimaiyyəti narahat edən əsas problemlərdən
olub. Səlim Müslümov nazir təyin ediləndən və 2016-cı ildə Dövlət Sosial Müdafiə
Fondu (DSMF) Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeçiliyinə veriləndən
sonra bu sahədə vəziyyətin düzələcəyi, əmək bazarında şəffaflaşmanın baş verəcəyi
güman edilirdi. Bunların heç biri baş vermədi, əksinə mövcud olan vəziyyətdən
sui-istifadə edilərək korrupsiya, rüşvətxorluq üçün əlverişli imkanlar
yaradıldı.
Sfera.az xatırladır ki, Səlim Müslümov nazir işlədiyi müddətdə əmək şəraitinin
və əmək münasibətlərinin sağlamlaşdırılması ilə bağlı işverənlərə, sahibkarlara
qarşı tələblər sərtləşdirildi. Çətin vəziyyətə salınan iş yeri sahiblərinə
çıxış yolu kimi münasibətlərin leqallaşdırılması və əmək şəraitinin standartlara
uyğunlaşdırılması göstərilmək əvəzinə, onlardan əvvəlki qaydada fəaliyyəti
davam etdirmək üçün daha böyük rüşvətlər, "haqlar” alınmağa başlandı. Bu cür
davranış onunla nəticələndi ki, işverənlər artan qeyri-rəsmi xərclərini ödəmək
üçün əmək şəraitini və əmək münasibətlərini daha dözülməz etdilər, dövlət büdcəsinə
ödənilən vergilərdə və DSMF-nin məcburi sosial sığorta ödənişləri sahəsində gəlirlərində
ciddi dəyişiklik baş vermədi.
Səlimovun ən böyük "xidmət”lərindən biri əmək münasibətlərinin qeyri-leqal
formada mövcudluğuna göz yumması idi. 2013-2018-ci illərdə ölkəmizdə muzdla
çalışan işçilərin sayındakı artım sürəti məşğul əhalinin sayındakı artım sürətindən
xeyli geridə qalırdı. Bu dövrdə məşğul əhalinin sayı 8 faiz artdığı halda muzda
çalışanların sayı 3 faiz artmışdı. 2013-cü ildə 4,5 milyon məşğul əhalinin 1,51
milyonu muzdlu işçi olduğu halda 2018-ci ildə 4,88 milyon muzdlu işçinin 1,55
milyonu muzdlu işçi idi. Fakt göstərir ki, əslində ölkəmizdə işləyənlərin sayı
daha çox artsa da rəsmi qeydiyyata alınanların sayı həmin dinamika ilə artmadı.
Əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi vəziyyətinin pisləşməsi dövləti
və əhalinin mənafeyinə zərər vururdu. Bu hal ilk növbədə dövlət büdcəsinə
fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə mədaxilinin daha çox artımını çətinləşdirirdi.
Digər tərəfdən isə formalaşmış vəziyyət DSMF-nin gəlirlərinin artım imkanlarını
zəiflətdirdi.
DSMF-nin gəlirlərində əsas paya dövlət məcburi sosial sığorta haqları
sahibdir. Əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi bu mənbə üzrə gəlirlərin sürətlə
artımına kömək edə bilərdi. Amma bu, baş vermədi və əvəzində rüşvət almaq üçün
daha çox imkanlar yarandı. Lakin 2018-ci ildən vəziyyət köklü dəyişdi. Məcburi dövlət sosial
sığorta haqlarının toplanması vəziyyəti xeyli yaxşılaşdı. Çünki əmək bazarında,
iqtisadiyyatda şəffaflaşma vəziyyəti yaxşılaşdı. 2018-ci ildə 1,55 milyon olan
muzdlu işçi sayı 2021-ci ilin əvvəlində 1,7 milyona yüksəldi.
Bu müsbət dinamika məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının həcmində
də qeydə alındı. Dövlət sosial sığorta haqlarında 2012-ci ildə 1,395 milyard
manat, 2013-cü ildə 1,55 milyard manat, 2014-cü ildə 1,781 milyard manat, 2015-ci
ildə 1,85 milyard manat, 2016-cı ildən 2,05 milyard manat, 2017-ci ildə 2,08
milyard manat, 2018-ci ildə 2,27 milyard manat toplandığı halıda 2019-cu ildə 2,921
milyard manat, 2020-ci ildə 3,39 milyard manat toplanıb. 2021-ci ilin
proqnozuna əsasən 3,5 milyard toplanması gözlənilir.
Cəmi 3 ildə qanunçuluğun artıırlması məcburi dövlət sosial sığorta
haqlarının həcminin 1,23 milyard manat artırılmasına şərait yaradıb və DSMF-nin
gəlirlərində bu mənbə üzrə gəlirlərin payı 61 faizdən 72 faizə qədər artıb.
Məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının və DSMF-nin gəlirlərinin
artması pensiyaların da daha çox artımına şərait yaradıb. Şəffaflaşma hesabına
orta əmək haqqının 2019-cu ildə 16,6 faiz, 2020-ci ildə 11,4 faiz artması pensiyaların
da eyni dinamika ilə artırılmasına imkan verdi. Hazırda pensiyaların orta məbləği
2018-ci ildəki 208 manatdan 2020-ci ilin sonundakı 330 manata qədər artıb.
Vasif
Sfera.az