Ovda cızılan çevriliş planı – Brejnev Xruşovu istefa ərizəsi yazmağa necə məcbur edib?
11:10 / 13.10.2021
5612
Sfera.az SSRİ-yə 18 il rəhbərlik etmiş Leonid İliç Brejnevin ssenarisi ilə baş tutmuş saray çevrilişinin təfərrüatlarını təqdim edir. Beləliklə...
Leonid
İliç Brejnevin vəzifə hərisliyi hələ gənc yaşlarından özünü biruzə verib. İstər
komsomol və partiya orqanlarında işlədiyi vaxtlarda, istərsə də hərbi xidmət
illərində gələcəyin baş katibi vəzifə ranqında bir pillə qalxmaq üçün, el
dilində ifadə etsək özünü oda-közə atıb.
Bu da
danılmaz faktdır ki, onun bu canfəşanlığı boşa getməyib. Düzdür, uzun illər
yuxarı dairələrdə Brejnev ciddi fiqur
kimi qəbul edilməyib. Gülərüz siyasətçi adi məmur kimi tanınıb. Hətta Mərkəzi
Komitədə işləyəndə onun birinci kürsüyə iddialı olduğunu da çoxları ağlına gətirməyib.
Bu münasibətə baxmayaraq Leonid İliç çox
böyük ustalıqla öz hədəfinə çatmağa nail olub.
Məlum
olduğu kimi, Nikita Xruşovun hakimiyyəti dövründə SSRİ-də kifayət qədər böyük
narazılıqlar yaranıb, ölkənin bir neçə şəhərində vətəndaşlar öz narazılıqlarını
ifadə etmək üçün nümayişlərə çıxıblar, mitinqlər təşkil ediblər. Xruşov da bu
narazı kütlələri hüquq-mühafizə orqanlarının gücü ilə susdurub, hətta silahlı
müdaxilələr də olub. Sözsüz ki, belə bir şəraitdə kürsüsü laxlayan Xruşovun
yerinə göz dikənlər az olmayıb. Amma əsas məsələ əvvəlcə onu hakimiyyətdən
uzaqlaşdırmaq məsələsi olub ki, bu işdə isə "mülayim” Brejnev hamıdan qoçaq tərpənib.
Bir az əvvələ
qayıtsaq, hələ 1957-ci ildə Xruşovu devirməyə cəhd edilib. Amma Stalin
komandasının öncülləri, Vyaçeslav Molotov, Lazar Kaqanoviç, Georgi Malenkovun
bu cəhdi baş tutmayıb. Bu hadisənin üstündən cəmisi yeddi il keçdikdən sonra -
1964-cü ildə hakimiyyət çevrilişinə cəhd etmək isə sözsüz ki, əvvəlcədən böyük
hazırlıq işlərinin getməsindən xəbər verib.
Beləliklə,
1964-cü ilin bu günü, oktyabrın 13-də heç bir qiyam baş vermədən, qan tökülmədən
Nikita Xruşov hakimiyyətdən uzaqlaşdırılıb.
Saray
çevrilişinin əsas ssenari müəllifi Brejnev olub və onun komandası Xruşovu
devirməklə bağlı qəraraı Stavropolda ovda olarkən veriblər. Əvvəlcədən
çevrilişdən sonra kimin hansı vəzifə tutacağı da müəyyənləşdirilib. Brejnev baş
katib, Podqornı SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri, Kosıgin Nazirlər
Sovetinin sədri, Mironov Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri və s.
Ssenariyə
uyğun olaraq 1964-cü ilin oktyabrın 12-də Brejnev məzniyyətini Pitsunda Mikoyanla
birgə keçirən Xruşova zəng edərək təcili Moskvaya gəlməsini, Mərkəzi Komitədə kənd
təssərrüfatı məsələləri ilə bağlı küçirilən müşavirədə onun iştirakının vacib
olduğunu bildirib. Xruşov əvvəlcə müşavirənin vaxtının başqa tarixə salınmasını
tələb etsə də, Brejnevin təkidindən sonra fikrindən daşınıb və oktyabrın 13-də
Mikoyanla birgə Moskvaya qayıdıb. Hələ qarşıda onu nə gözlədiyini anlamayan
Xruşov yalnız təyyarə hava limanına eniş edəndə məsələ ona aydın olub. Baş
katibin qarşılanma və yolasalma tədbirlərində bütün rəhbər heyətin iştirak etdiyi
halda, bu dəfə Xruşovu yalnız DTK sədri Vladimir Semiçastnı qarşılayıb. Baş
katib əvvəlcə evə gedib sonra maşavirəyə gələcəyini söyləsə də, avtomobil
karvanı Kremlə istiqamət alıb və sözsüz ki, Mərkəzi Komitənin müşavirəsində heç
bir kənd təssərrüfatı mövzusu müzakirə olunmayıb.
Bir-birinin
ardınca çıxış edən natiqlər Xruşovu sərt tənqid ediblər və baş katib vəzifəsindən
getməsi üçün ondan "yaşı və səhhəti ilə bağlı” ərizə yazmağı tələb ediblər. Müzakirələr
gecə yarıyadək uzanıb. Xruşov əvvəlcə təslim olmaq istəməyib. Onu yalnız
Mikoyan müdafiə etməyə çalışıb. Sonda Xruşov istefası ilə barışmaq məcburiyyətində
qalıb:
"Mən artıq qocalmışam və yorulmuşam. İndi də
ölkəni qoy başqaları idarə etsin. Mən əsas işləri gördüm. Əgər Stalinin dövrü
olsaydı, heç kim bu addımı ata bilməzdi. Çünki Stalinin elə bir reaksiyası
olardı ki, hamı şalvarını batırardı. İndi başqa dövrdü, hamı bərabərdi. Elə mənim
də ən böyük xidmətim budur...”
Səhərisi
gün Mərkəzi Komitənin plenumu keçirilib.
Plenuma Brejnev sədrlik edib. Xruşovun "yaşı və səhhəti” ilə bağlı Mərkəzi
Komitəyə yazılı müraciəti "müsbət” qəbul olunub. Bununla da Xruşovun 11 illik
hakimiyyətinə son qoyulub və Brejnevin senarisi uğurla başa çatıb.
Xruşovun
devrilməsində Brejnevə dəstək verən əsas şəxslərdən və əsas təşkilatçılardan
biri Mərkəzi Komitənin inzibati orqanlarla iş şöbəsinin müdiri Nikolay Mironov
olub ki, onun çevrilişdən sonra DTK sədri vəzifəsinə təyin olunması
razılaşdırılıb. Brejnevlə Mironov gənclik illərindən yaxın dost olublar və
Mironov öz intellektinə, iş bacarığına görə Brejnevdən qat-qat üstün sayılıb.
Saray çevrilişindən beş gün sonra Nikolay Mironov müəmmalı təyyarə qəzasında həlak
olub.
Çevrilişin
digər əsas təşkilatçılarından biri, DTK sədri Vladimir Semiçastnı öz vəzifəsində
çox qala bilməyib. Brejenv onu Moskvadan uzaqlaşdıraraq 1967-ci ildə Ukrayna
Nazirlər Sovetinə sədr müavini göndərib.
Saray
çevrilişinin ən fəal icraçılarından biri Aleksandr Şelepini də Brejnev
"dostluq” siyahısından çıxarıb. Mərkəzi Komitənin katibi olan Şelepin heş bir
siyasi səlahiyyəti olmayan Həmkarlar İttifaqına sədr göndərilib.
Bu
siyahını daha çox uzatmaq olar və sonda belə qənaətə gəlmək olar ki, Brejenev
hakimiyyətə gəlməkdə ona dəstək verən bütün tərəfdarlarına xəyanət edib.
Maraqlıdır,
Brejnevi bu xəyanətə vadar edən hansı səbəb olub?
İlham Cəmiloğlu
Sfera.az 
