Meyiti ortadaykən baş katibin məxfi portfelini kim oğurlayıb? – Qorbaçov hakimiyyət olimpinə doğru...
15:41 / 25.10.2021
2189
Sfera.az SSRİ-nin ən qalmaqallı liderlərindən olan Mixail Qorbaçovun hakimiyyətə gəlişinin təfərrüatlarını təqdim edir.
1980-ci
illərin əvvəllərində Leonid İliç Brejnevin səhhətində yaranan ciddi problemlər,
baş katibin özünü idarə edə bilməməsi Kremldə hakimiyyət uğrunda mübarizənin
qızışmasına səbəb olub.
Varis məsələsində Brejnev Ukrayna Kommunist
Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Vladimir Şerbitskiyə üstünlük versə
də, uzun illər paytaxt Moskvada, Kreml kabinetlərində kök salan məmurlar bu
planın gerçəkləşməsinə imkan verməyiblər.
Baş katib kürsüsü uğrunda mübarizə 1982-ci ilin
yanvar ayından sonra açıq müstəviyə keçib. Belə ki, partiya xətti ilə ölkədə
ikinci şəxs sayılan, Mərkəzi Komitənin ideologiya üzrə katibi Suslovun vəfatından
sonra onun yerinə göz dikənlərin
mübarizəsi intensivləşib.
Qeyri-rəsmi ənənəyə görə, baş katib vəzifəsinə keçid üçün Mərkəzi
Komitə katiblərinin şansları nazirlərdən daha çox olub. Bu məqsədlə xarici işlər
naziri Andrey Qromıko Xarici İşlər Nazirliyindən Mərkəzi Komitəyə transfer
olması üçün ciddi cəhdlər edib. Olduqca qapalı şəxs sayılan Qromıko bu məsələdə
özünə tərəfdarlar toplamaq üçün DTK sədri Yuri Andropovla məsləhətləşmək qərarına
gəlib. Ancaq diplomatın ağlına gəlməyib ki, Andropov özü Suslovun kürsüsünə göz
dikib.
İkilikdə keçən görüş Qromıkonun "məğlubiyyəti” ilə
yekunlaşıb. Andropov Qromıkoya məsləhət görüb ki, o, ölkəyə xarici işlər naziri
kimi daha çox xeyir verə bilər. Səhərisi gün Siyasi Büronun
iclasında Mərkəzi Komitəyə katib məsələsi müzakirə olunub. Andropov
səs çoxluğu ilə Suslovun yerinə, Mərkəzi Komitənin katibi seçilib.
Siysi Büronun bütün üzvləri yaxşı anlayıblar ki,
Brejnevin ömrünə az qalıb və elə baş katibin ömrünün son aylarında Kremldə gələcək
hakimiyyət üçün qruplaşmalar yaranıb. İddialılar arasında Leninqrad vilayət
Partiya Komitəsinin birinci katibi (sonralar Mərkəzi Komitənin katibi) Qriqori
Romanov, Moskva şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi Viktor Qrişin, Mərkəzi
Komitənin katibi Konstantin Çernenko, o cümlədən Andropov və Qromıko özlərinə
daha inamlı olublar.
1982-ci ildə Brejnevin vəfatı ilə bağlı Siyasi Büro
üzvlərinə məlumat veriləndə baş katibin bağ evinə ilk gələnlərdən biri Andropov
olub və o, Brejnevin bağ evindəki iş otağından heç kimlə məsləhətləşmədən baş
katibin "məxfi” potfelini götürüb. Sonralar məlum olub ki, Brejnev həmin
portfeldə Siyasi Büro
üzvləri ilə bağlı üzə çıxarılması məqsədəuyğun sayılmayan sənədləri saxlayıb.
Dəfn mərasiminə hazırlıq getdiyi saatlarda SSRİ-nin
müdafiə naziri Dmitri Ustinov, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Nikolay Tixonov,
SSRİ xarici işlər naziri Andrey Qromıko və Mərkəzi Komitənin katibi Konstantin
Çernenkonun qeyri-rəsmi görüşü keçirilib. Görüş zamanı Qromıko açıq şəkildə baş
katib seçilmək iddiasında olduğunu söyləyib. Tixonov Qromıkonun baş katib
olmasını dəstəkləyib. Ustinov isə baş katib kürsüsünə Andropovun seçilməsini məqsədəuyğun
sayıb və marşalın təşəbbüsü qəbul edilib. Beləliklə, plenumda Andropov SSRİ-nin birinci
şəxsi seçilib.
Təyinatın yeni olmasına baxmayaraq, hakimiyyət uğrunda mübarizə səngiməyib
və bu mübarizədə Kreml "qoca”ları haqlı olublar. Çünki Andropovun hakimiyyəti cəmisi
15 ay davam edib.
"Andropov məndən istifadə etmək istəyirdi. Xarici əlaqələrin
tənzimlənməsi üçün mən ona lazım idim. Bunu anlayaraq təklifi rədd etdim...”
Andropovun vəfatından sonra Qromıkonun birinci
kürsüyə sahib olmaq məsələsi yenidən gündəmə gəlib. Bu dəfə də Siyasi Büroda əsas
söz sahiblərindən biri olan marşal Ustinov Qromıkonun qarşısına "kötük itələyərək”
Çernenkonun
namizədliyini irəli sürüb və Konstantin Çernenko birinci kürsüyə əyləşib.
13
aydan, Çernenkonun vəfatından sonra
Qromıkonun baş katib olması üçün növbəti şansı yaranıb. Amma bu dəfə o,
mübarizəyə qatılmayıb.
Bəlkə də, Qromıko buna cəhd etmək istəyib. Amma yəqin ki, özündən yaşca kiçik və
daha enerjili olan Qorbaçovun, Romanovun və Qrişinin vəzifə "ehtiras”larını görəndə
geri çəkilməyə qərar verib. Amma təbii ki, Qromıko Kremldə gedən proseslərdən kənarda
qalmayıb. O, iddialılardan kimisə müdafiə etməyi özünə bors bilib. Bu borcunu
isə o, Qorbaçova verib. Daha dəqiq ifadə etsək, Qorbaçov öz hiyləgərliyi ilə
Qromıkonu özünə tərəf çəkə bilib.
Çernenkonun vəfat etdiyi günün axşamı Qorbaçov
Qromıkoya zəng edərək onunla görüşmək istədiyini bildirib. Bağ evində olan
Qromıko Qorbaçovun görüş xahişini yerə salmayıb. Axşamdan xeyli keçmiş onlar
görüşüblər. İki saatdan artıq çəkən görüşdə tərəflərin sövdələşməsi baş tutub. Sövdələşməyə
görə, Qromıko Qorbaçova səs vermək öhdəliyini götürüb, Qorbaçov isə baş katib
olduqdan sonra Qromıkonun SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinə sədr vəzifəsinə gətiriləcəyini vəd edib.
Bununla da, sövdələşməyə uyğun olaraq Qorbaçov
Qromıko da daxil olduğu "müdafə” qrupunun səyi nəticəsində baş katib vəzifəsinə
seçilib. Eyni zamanda Qromıkonun SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri
kürsüsündə əyləşməsini də Qorbaçov verdiyi sözün üstündə duraraq təmin edib.
Sözsüz ki, Qorbaçov köhnə komandadan heç kimi siyasi
elitada saxlamaq istəməyib və onları bir-bir Kremldən təmizləyib. Nəhayət, növbə
Qromıkoya da çatıb. Ən yaxşı bəhanə isə struktur dəyişikliyi olub. Belə ki,
yeni struktur layihəsinə görə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin adının dəyişdirilərək
SSRİ Ali Soveti qoyulamsı və Ali Sovetiə hakim partiyanın, Kommunist
Partiyasının rəhbərinin başçılıq etməsi nəzərdə tutulub. Qanun layihəsi qəbul
olunub. Beləliklə də, Qromıko tutduğu vəzifədən avtomatik olaraq "təbii” yolla
uzaqlaşdırılıb.
İlham Cəmiloğlu
Sfera.az
