Xəyalları sataraq sərvət qazanan Ponzinin maraqlı fırıldaq hekayəsi

İnsanları xəyalları ilə tələyə salan və öz sərvətini quran Çarlz Ponzi tarixə “Ponzi Sistemi” adı ilə həkk olunub. 1882-ci ildə İtaliyanın Luqo şəhərində anadan olan bu adam bütün dünyanı aldadan və məyus edən maliyyə dahisi idi. Ponzinin uğuru təkcə inandırma gücünə deyil, həm də onun hazırladığı və heç vaxt həyata keçirmədiyi ağıllı plana əsaslanırdı. İllər sonra məşhurlaşan bu sistem əslində sadə bir aldatma üsulu idi.

Bəs necə olur ki, insan milyonlarla insanı aldadaraq, sonra heç nə olmamış kimi həyatına davam edə bilər?

Sfera.az çoxuna tanış olmayan Ponzinin maraqlı fırıldaq hekayəsi haqqında yazı təqdim edir.


1903-cü ildə cibində bir qəpik də olmayan Amerikaya gələn Çarlz Ponzi sadəcə bir gənc mühacirdən bir az fərqli biri idi. O, Nyu-York küçələrində bir çox mühacir kimi sıfırdan başlamağa çalışırdı. Kolleci tərk etdi, lakin insanlara təsir etmək üçün qeyri-adi bir qabiliyyətə sahib idi. Bu qabiliyyət əslində onun ən böyük silahı idi. Çünki Ponzinin məqsədi təkcə sağ qalmaq deyil, həm də var-dövlət yaratmaq idi. O bunu edərkən heç kim onun sadəcə xəyal satıcısı olduğunu fərqinə varmayıb.
 

Beynəlxalq poçt markalarından milyonlarla dollara qədər: Ponzi sisteminin doğulması.
 

Ponzinin həyatını dəyişdirən ideya o dövrün poçt sisteminə əsaslanan beynəlxalq ticarət proqramı idi. 1910-cu illərdə müxtəlif ölkələrdə poçt markaları fərqli dəyərlərə malik idi. Bu fərqi dərk edən Ponzi “beynəlxalq cavab kuponları” adlı sistemlə çoxlu pul qazana biləcəyini düşünürdü. Lakin onun burada etdiyi səhv bu planın heç vaxt reallaşdırılmaması idi. Ponzi bu fərqlərdən istifadə edərək pul qazanmaq əvəzinə köhnə investorlara yeni investorlardan aldığı pulu ödəyərək sistem qurdu. Hamı bu plana inandı və pullarını Ponziyə yatırdı. Çünki bu sistem həqiqətən işlək görünürdü.

Güvən tez bir zamanda dağıdıcı bir fəlakətə çevrildi.
 

Ponzi qısa müddət ərzində böyük sərvət toplamağı bacardı. İnvestorlar hər şeyi ona həvalə etmişdilər. Evlərini, maşınlarını, hətta qızıllarını da satıb Ponziyə təhvil verdilər. Təəssüf ki, hamısı monumental çöküşlə başa çatdı. İnvestorların qazanacaqlarına dair ümidləri birdən-birə məyusluğa çevrildi. Ponzi vədlərini yerinə yetirmək üçün heç bir şey etmədiyi üçün sistemi sürətlə çökməyə başladı. Bu çöküş minlərlə insanın həyatını alt-üst etdi. Ponzinin adı indi tarixin qaranlıq künclərində basdırılıb, lakin sistemin özü unudulmayıb.

Ponzinin məyusluğu təkcə maddi deyil, həm də psixoloji dağıntı idi.
 

Bir vaxtlar çox sevilən və güvənilən bir insan olsa da, onun yıxılması sonda həm Amerikada, həm də dünyada böyük qalmaqala çevrildi. Lakin Ponzi cinayətlərinə görə həbsxanaya düşdükdən sonra təslim olmadı. İtaliyaya qayıtdı və Benito Mussolininin məsləhətçisi kimi yenidən səhnəyə çıxmağa çalışdı. Lakin bütün səylərinə baxmayaraq, Ponzinin sərvətini məhv etmək arzusu bir daha gerçəkləşməyəcək. 1949-cu ildə Braziliyada qəpiksiz və unudulmuş şəkildə öldü.
 

Bugünkü Ponzi Sistemləri

Zamanla Ponzi adı ancaq fırıldaqçılıq sistemi kimi yadda qalmağa başladı. Bu gün Todexdən Tosuncuka qədər bir çox maliyyə fırıldaqçılığı hadisəsi Ponzi adlanır. Bu cür sistemlər 100 il əvvəl qurulmuş Ponzi fırıldaqçılıq sxeminin müasir versiyalarıdır. Milyonlarla insan hələ də böyük qazanc vədi ilə aldadılır və Ponzinin soyuqqanlı dələduzluğuna düşür. Ancaq bir şey dəyişmədi: Ponzi Sistemi ilə fırıldaqçılar heç bir şey istehsal etmədən yalnız xəyallarını sataraq milyonlar qazanmağa davam edirlər.

Aynil