Manatın qonşu ölkə valyutalarına nisbətən bahalaşması iqtisadiyyata necə təsir edir? - TƏHLİL
13:02 / 02.04.2021
2092
Regionumuzun
aparıcı ölkələrində milli valyutaların ucuzlaşmasının Azərbaycanın xarici ticarət
vəziyyətinə güclü təsir
edəcəyi ilə
bağlı narahatçılıq artmaqdadır. Son vaxtlar türk lirəsinin, rus rublunun, belarus rublunun, gürcü larisinin,
avronun, ingilis
funt sterlinqinin, hətta çin yuanının dollara nəzərən
ucuzlaşması müşahidə edilir. Azərbaycan manatının məzənnəsi dollara nəzərən müəyyənləşdiyinə
və uzun müddətdir ki, dollar/manat kursu sabit qaldığına görə həmin valyutalar
manatla müqayisədə də ucuzlaşır. Belə olduqda xarici ticarətdə tərəfdaş ölkələr
Azərbaycana nisbətən qiymət üstünlüyü əldə edir.
Sfera.az bildirir ki, son ayyarımda avro/manat kursu 2,9 faiz, belarus rublu/manat kursu 1,52 faiz, rus rublu/manat kursu 3,5 faiz, lirə/manat kursu 13,5 faiz, gürcü larisi/manat kursu 4 faiz, çin yuanı/manat kursu 1,52 faiz düşüb. Başqa şəkildə ifadə
etsək müqayisə edilən dövrdə manat həmin valyutalara qarşı bahalaşıb.
İqtisadi baxımdan pulu ucuzlaşan ölkələrdə məhsulların
dəyəri də aşağı düşdüyündən onların ixracı artır, idxalı azalır. Pulu sabit qalan
və ya bahalaşan ölkələrdə isə əks proses baş verir, həmin ölkələrə idxal artır,
ixrac azalır.
Azərbaycan manatı dolların bahalaşması ilə paralel
olaraq digər valyutalara nisbətən bahalaşdığına görə bu vəziyyətdə narahatçılıq
yaradan əsas məsələ ölkəmizdən ixracın da azalması ehtimalıdır.
Bəs, həqiqətənmi manatın bahalaşması Azərbaycanın
xarici ticarətinə ciddi təsir edir, ölkəmizin ixracının azalması və idxalının nəzərəçarpacaq dərəcədə artması
ehtimalı var?
Azərbaycanın ixracına diqqət yetirdikdə görürük ki,
ixrac etdiyimiz malların 95 faizinin dəyəri ölkəmizdə müəyyənləşmir. Gömrük məlumatlarına
əsasən ixracımızın 88,12 faizi neft-qaz sektoruna aid olan mallardan ibarətdir.
Bu malların dəyəri təbii qaz istisna olmaqla dollarla beynəlxalq birjalarda müəyyənləşir.
Təbii qazın dəyəri isə neftin qiymətinə uyğun olaraq ikitərəfli şəkildə
razılaşdırılır. Deməli, təbii qazın qiyməti də beynəlxalq birjalardakı neft
qiymətlərindən asılıdır.
Azərbaycanın ixracının 12 faizə yaxını qeyri
neft-qaz məhsullarıdır. Bu məhsulların da bir çoxunun dəyəri beynəlxalq
birjalarda dollarla müəyyən olunur. O cümlədən qeyri-neft ixracının 13,6
faizini təşkil edən pambığın, ixracın 8,3 faizini təşkil edən alüminiumun, ixracın
4,4 faizini təşkil edən qara metalların dəyəri beynəlxalq birjalarda müəyyənləşir.
İxrac etdiyimiz qeyri neft-qaz mallarının bəzilərinin
dəyəri manatla müəyyən olunsa da burada da xarici bazarda formalaşan qiymətlərin
təsiri var. Həmin məhsulların dəyəri formalaşan zaman xarici bazarlardakı qiymət
dəyişikliyi nəzərə alınır. Məsələn, qeyri neft-qaz ixracımızın 20-25 faizini
meyvə-tərəvəz təşkil edir. Meyvə-tərəvəzin 90 faizindən çoxunu Rusiyaya satırıq.
Rusiyada qiymət səviyyəsi məzənnə ilə yox, ölkədəki tələblə müəyyənləşir. Hansı
ölkənin məhsuluna tələb güclüdürsə, qiymətdən asılı olmayaraq, bu ölkənin
mallarının alışı artır. Azərbaycanın meyvə-tərəvəzinə Rusiyada yüksək tələb
olduğundan hətta qiymətlər artıqda belə onların ixracı azalmır.
Məhz bununla əlaqədardır
ki, Rusiyanın ən baha meyvə-tərəvəz aldığı ölkələrin başında Azərbaycan gəlir.
Burada bir incəliyi də nəzərə almaq vacibdir. Azərbaycan
çoxlu sayda məhsul ixrac etmədiyi kimi ixrac bazarları da çeşidli deyil. Ölkəmizdən
qeyri neft-qaz mallarının əsas alıcısı Türkiyə və Rusiyadır. Təcrübə göstərir
ki, bu ölkələrə ixracımız yalnız neft ucuzlaşdıqda və ya qlobal iqtisadi böhran
yaşandıqda azalır. Belə ki, 2013-cü ildə qeyri-neft ixracımız 1,95 milyard
dollar olduğu halda neftin kəskin ucuzlaşmasından sonra 2016-cı ildə 1,1
milyard dollara qədər geriləyib. Yalnız neftin bahalaşmasından sonra qeyri-neft
ixracımız 2019-cu ildı 1,96 milyard dollar səviyyəsinə qayıdıb.
Vasif
Sfera.az