Ödəniş planı yox, həyat planı – kredit həyat sığortası niyə vacibdir?

Azərbaycanda insanlar artıq istədikləri əşyaları almaq üçün illərlə pul yığmırlar. Belə ki, kredit sisteminin geniş yayılması bu davranış modelini dəyişib. Telefon, televizor, avtomobil, bəzən isə sadəcə bir neçə günlük ehtiyac üçün belə bank qapıları döyülür. Amma bu “asudə ödəniş” sisteminin görünməyən tərəfləri də var – bəzən krediti götürən yaşayır, amma qaytara bilmir, bəzən isə ümumiyyətlə yaşamır…

İllik on minlərlə insanın istehlak krediti götürdüyü ölkəmizdə kredit həyat sığortasının roluna hələ də kifayət qədər dəyər verilmir. Əslində isə bu sığorta forması həm borc alanı, həm də borc verəni gözlənilməz həyat risklərindən qorumağın ən praktik, sivil və təhlükəsiz yoludur.

Kredit bitdi, amma borc qaldı – ölümdən sonra başlayan problem

Təsəvvür edin ki, ailənin tək qazanc mənbəyi olan şəxs kredit götürüb, amma bir neçə ay sonra dünyasını dəyişir. Borc isə hələ tam ödənilməyib. Bu halda banklar hüquqi əsasla mirasçılardan vəsaiti tələb edə bilər. Yəni əslində həyatını itirən şəxsin borcu onunla bitmir, ailəsinin çiyinlərinə düşür.

Məhz belə hallarda kredit həyat sığortası "sosial amortizator" rolunu oynayır. Kredit müddəti ərzində baş verən ölüm, əlillik və bəzən ciddi xəstəliklər halında borcun ödənilməsi sığorta şirkəti tərəfindən qarşılanır. Ailə bank qarşısında cavabdeh qalmır, bank da zərərə düşmür. Qalib isə sistem olur – çünki bu həm sığorta sektorunun, həm bank sektorunun, həm də sosial sabitliyin maraqlarına xidmət edir.

Kredit həyat sığortası necə işləyir? – Sadə, amma təsirli mexanizm

Bu sığorta növü adətən kreditlə birlikdə bağlanır. Yəni bank, müştərinin borcunun geri ödənə bilməmə riskini minimuma endirmək üçün onun həyat sığortasını tələb edir. Sığorta ödənişi bir dəfəlik və ya kredit məbləğindən faiz şəklində tutulur.

Əgər kredit müddətində sığorta hadisəsi (məsələn, ölüm) baş verərsə:

Sığorta şirkəti qalan borcu bankın hesabına köçürür;
Ailə əlavə ödəniş etmədən hüquqi və maliyyə yükündən azad olur;
Müştərinin mirasçısı mülkiyyəti tam şəkildə qəbul edə bilər.

Burada sığorta şirkəti, əslində, maliyyə zəncirində təhlükəsizlik buferi funksiyasını yerinə yetirir.

Azərbaycanda vəziyyət necədir? – Maarifləndirmə hələ də çatışmır

Bankların əksəriyyəti istehlak kreditləri zamanı bu sığortanı təklif etsə də, vətəndaşların çoxu bu xidməti “əlavə xərc” kimi görür və könüllü imtina edir. Bəzən isə sığorta anlayışı o qədər zəif təqdim olunur ki, vətəndaş nəyi imzaladığını belə anlamır. Halbuki bu xidmətin illik dəyəri bəzən sadəcə 15–30 manat olur, amma ailənin yüzlərlə, minlərlə manat borc yükündən xilasını təmin edə bilər.

Bu reallıq göstərir ki, kredit həyat sığortasının icbari formada tətbiqi yalnız hüquqi deyil, həm də sosial-mədəni zərurətdir. İnsanların kredit götürməkdə məsuliyyət daşıdığı kimi, həyat riskləri qarşısında da öz ailəsini sığortalamaq vəzifəsi var.

Qlobal təcrübədə sığorta

Türkiyədə və Avropa ölkələrinin əksəriyyətində bu sığorta növü ya məcburidir, ya da çox yüksək səviyyədə stimullaşdırılır. Misal üçün, Fransada bank krediti götürən şəxsin həyat sığortası olmadan ipoteka təsdiqlənmir. Bu həm bank sistemini sağlam saxlayır, həm də sosial ədalətsizliyin qarşısını alır. Bu bir sıra ölkələrdə də belədir. Lakin Türkiyədə həyat sığortasının ümumi bazarda payı %17,3 təşkil edir və bu, OECD ölkələri arasında aşağı göstəricilərdən biridir.

Azərbaycanda isə bu istiqamətdə ilk addımlar atılsa da, ictimai maarifləndirmə, hüquqi tənzimləmə və nəzarət mexanizmləri hələ də təkmilləşməyə ehtiyac duyur.

Nəticə: borcunu götür, riskini ötür

Kredit həyat sığortası sadəcə bankların marağı üçün deyil. Bu, vəfat etmiş şəxsin arxada qoyduğu ailəyə edilə biləcək ən son və vicdanlı jestdir. İstənilən risklərə qarşı tam təminatlı maliyyə modelinin qurulması üçün bu sığorta növünün cəmiyyətdə daha geniş tanıdılması vacibdir.

Sığorta sadəcə kənardan əlavə ödəniş kimi görünməməli, vətəndaş şüurunda “təhlükəsizlik qalxanı” kimi yer etməlidir. Çünki kredit həyat sığortası – həyatın gözlənilməzliyinə qarşı ən real hazırlıqdır.

Bu xidmət bahadırmı?

Əslində yox. Məsələn, 10.000 AZN dəyərində bir illik kredit üçün kredit həyat sığortasının dəyəri təxminən 30–50 AZN civarındadır. Bu məbləğ çoxları üçün cüzi görünə bilər, amma risk reallaşanda sığorta şirkəti minlərlə manat borcu üzərinə götürür.

Təəssüf ki, bu sığortaya yanaşma çox vaxt belə olur: “Onsuz da heç nə olmayacaq”. Amma heç nə olmayacaq düşüncəsi ilə sığortasız minlərlə ailə bugünkü reallıqda borc bataqlığına düşüb.

Bu yazı Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyasının “Kredit götürənlərin həyat riskləri sığorta təminatında” mövzusu üzrə təşkil etdiyi yazı müsabiqəsi üçün yazılıb.